Được khởi thảo từ năm 2004, Nabucco bị những nhiều quốc gia - trong đó có cả các nước có những tập đoàn năng lượng tham dự - coi là “
chỉ có trên giấy tờ”, “
chỉ là một giấc mơ”, bởi lẽ ngay từ khi ra đời, đề án này đã gặp vô vàn khó khăn về chính trị và thực tiễn. Điều đáng chú ý là trái với nhiều đề án khác, vấn đề tài chính dường như chưa bao giờ là yếu tố cản trở đối với Nabucco.
Trị giá chừng 7,9 tỉ Euro, Nabucco sẽ được thực hiện bởi sự đầu tư của các hãng tư nhân, nhưng các ngân hàng lớn của Châu Âu, Mỹ và Châu Á đã cho biết họ sẵn sàng cho vay tín dụng. Cụ thể, Ngân hàng Đầu tư Châu Âu (EIB) có thể cho vay ¼ chi phí, còn Ngân hàng Tái thiết và Phát triển Châu Âu tỏ ý cho vay 1 tỉ Euro. Ngoài ra, Ủy ban Châu Âu cũng góp phần với 250 triệu Euro.
Đối đầu với “người khổng lồ” Nga trong vấn đề năng lượng
Sau khi mất vai trò siêu cường trên thế giới về quân sự và chính trị, Liên bang Nga vẫn tiếp tục tham vọng “bá chủ” của họ - ít nhất là tại Châu Âu - bằng những công cụ khác, trong đó năng lượng - đặc biệt là khí đốt - là con át chủ bài. Những năm gần đây, Châu Âu luôn ở thế bị động, nhiều khi ở mức căng thẳng, mỗi khi có những tranh chấp khí đốt giữa Nga và các nước cộng hòa cũ như Ukraine hoặc Belarus.
Hiện tại, tập đoàn dầu khí Nga Gazprom đang chiếm vai trò độc quyền trong cung cấp khí đốt tại 7 nước thành viên của EU, và tại 4 nước khác thì 2/3 nhu cầu khí đốt được mua từ các hãng Nga. Do đó, trong các hợp đồng dài hạn, Nga có thể đơn phương đưa ra những giá cả ngất ngưởng, trong khi các nguồn khí đốt khác ở Tây Âu (Hà Lan, Na Uy, Anh...) càng dần dần cạn kiệt.
Do đó, đối với Liên hiệp Châu Âu - khu vực mà nhu cầu khí đốt sẽ gia tăng 30% trong 20 năm tới - có những nhu cầu sau được đặt ra:
- Thứ nhất, cần đảm bảo sự an toàn năng lượng, tránh thế bị động khi khí đốt từ Nga được chuyển sang Châu Âu qua hệ thống đường ống Hữu nghị, chạy ngang qua Ukraine và đây là điểm rất mạo hiểm, do những đụng độ liên miên về khí đốt giữa Nga và Ukraine.
- Thứ nhì, cần giảm thiểu sự phụ thuộc về khí đốt với Liên bang Nga, tránh khả năng nước này dùng khí đốt như một con bài trong kinh tế - chính trị.
Hai nhu cầu đó dẫn đến đòi hỏi phải đa dạng hóa các nguồn năng lượng, khiến con số các bạn hàng của Châu Âu trong vấn đề khí đốt được gia tăng. Như vậy, ngoài “người khổng lồ” Nga, Azerbaijan, Kazakhstan, Turkmenistan, Ai Cập, Syria và thậm chí, Iran cũng được hình dung như các đối tác khả dĩ của EU trên phương diện cung cấp khí đốt.
Đồng thời, được sự ủng hộ của Hoa Kỳ, Châu Âu đề ra ý tưởng xây một hệ thống dẫn khí làm đối trọng với các đường ống mang tên Hải lưu của Liên bang Nga, đặc biệt là hệ thống mang tên Hải lưu phía Nam, được xây dựng bằng cách bỏ qua Ukraine, đưa khí đốt dưới lòng biển Đen qua Bulgaria và có tham vọng “bá chủ” khí đốt tại Tây Âu.
Đại dự án Nabucco được ra đời như vậy: dài 3.300km, có công suất tối đa 31 tỉ m3 hàng năm, Nabucco xuất phát từ vùng biển Caspian (Trung Á), bỏ qua Liên bang Nga và Ukraine, qua Thổ Nhĩ Kỳ tới 3 nước Châu Âu (Bulgaria, Romania, Hungary) và có điểm dừng Áo. Theo kế hoạch ban đầu, Nabbuco có tham vọng bắt đầu cung cấp khí đốt cho Châu Âu từ năm 2014 và đại công suất tối đa vào năm 2020.
Mãi chỉ mới tồn tại trên bàn giấy
Ngay từ khi mới được khởi thảo và trong quá trình đàm phán để đi tới quyết định cuối cùng, Nabucco đã gặp vô vàn cam go và cản trở. Ngay việc phối hợp và thống nhất giữa các chính phủ và các tập đoàn năng lượng sẽ tham dự đề án - hiện tại, gồm Mol Nyrt. (Hungary), OMV (Áo), Transgaz (Romania), Botas (Thổ Nhĩ Kỳ), Bulgargaz (Bulgaria) và RWE (Đức) - cũng đã là việc rất khó nhọc.
Nabucco cũng gặp không ít trở ngại về chính trị và ngoại giao, trong đó, nổi lên vai trò của Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia sẽ “gánh” 200km đường ống. Một thời gian dài, Thổ Nhĩ Kỳ giữ thái độ lừng chừng, kéo dài thời gian cùng nhiều yêu sách (đặc biệt là đòi hỏi gia nhập EU, cùng ý muốn được hưởng 15% lượng khí đốt dẫn qua Nabucco) - vấn đề này chỉ được giải quyết vào tháng 7-2009.
Kể từ đó, đại diện các quốc gia có liên quan đã ký một thỏa thuận liên quốc gia về việc xây dựng đường ống khí đốt Nabucco. Một tuyên bố chính trị chung cũng đã được công bố, đồng thời, Liên hiệp Châu Âu đã khẳng định đơn phương ủng hộ đề án Nabucco như một lựa chọn độc nhất. Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất có lẽ chỉ nảy sinh từ lúc đó, khi không đủ nguồn khí đốt cho sự vận hành của Nabucco!
Cho dù có trữ lượng khí đốt lớn, Iran hiện tại chưa thể là đối tác của EU và Hoa Kỳ, do những mối quan hệ ngoại giao chưa được cải thiện ở mức cần thiết. Các quốc gia vùng Trung Á thì luôn là tâm điểm giành giật giữa Châu Âu, Liên bang Nga và cả Trung Quốc. Thời gian qua, Moscow và Bắc Kinh đã ký những thỏa thuận mua khí đốt với Azerbaijan và Turkmenistan, hai quốc gia cung cấp khí đốt chủ lực, bạn hàng khả dĩ của Nabucco.
Ở vào thế được lựa chọn và “ve vãn”, các nước nói trên vẫn thực hiện chính sách “bắt cá hai tay”, nhiều khi lập lờ, để có thể kiếm lợi trước các đối tác lớn, đặc biệt là Liên bang Nga và EU. Tuy nhiên, càng kéo dài, Nabucco càng gặp những khó khăn nội bộ: một số quốc gia thành viên tỏ ý muốn hợp tác với các đề án của Nga, hiện đã được triển khai và đỡ gặp rắc rối, số khác đề xuất có thể mua luôn khí đốt của... Nga cho tiện!
Không thể kéo dài được mãi vì khi chưa được đảm bảo nguồn khí đốt thì nguồn tài chính từ các nhà đầu tư tư nhân cũng bị đình trệ, mà ngược lại, các đối tác cung cấp khí đốt lại cũng chỉ muốn thỏa thuận thực sự khi chắc chắc nhìn thấy những chứng từ đảm bảo về tài chính cho Nabucco, EU xác định 2011 sẽ là năm bản lề, mang tính quyết định và do đó, nhiều công việc đã được xúc tiến liên tục từ đầu năm tới nay.
Nỗ lực kiếm nguồn cung cấp khí đốt
Đó là điều mà các đại diện của EU đã thực hiện từ trung tuần tháng 1 năm nay. Ông José Manuel Barroso, Chủ tịch Ủy ban Châu Âu đã đích thân công du Buka để ký một thỏa thuận tạo điều kiện để Liên hiệp Châu Âu nhập khẩu khí đốt từ Azerbaijan. EU cho rằng đây là lợi ích chung của đôi bên: hiệp định nói trên đảm bảo để Azerbaijan trở thành đối tác chính trị đáng tin cậy của EU và cho phép nước này tiếp cận thị trường năng lượng Châu Âu, được coi là có tầm vóc hàng đầu thế giới.
Theo những tính toán, trữ lượng khí đốt ở vùng biển Caspian là chừng 14-16 tỉ m3, đủ để khởi động cho Nabucco. Tuy nhiên, so với công suất 31 tỉ m3 khi Nabucco được hoàn tất thì còn thiếu nhiều, do đó, EU tiếp tục phải tìm kiếm các nguồn cung cấp khí đốt khác, mà hàng đầu là Turkmenistan. Nhiều cuộc đàm phán tích cực đã được các quan chức EU tiến hành với lãnh đạo quốc gia này và hiện tại, hệ đường ống nối từ Azerbaijan với Turkmenistan đang được đưa ra thảo luận.
“
Nếu điều này được thực hiện, mọi ngần ngừ, lo ngại liên quan tới dự án Nabucco sẽ được giải quyết”, đó là khẳng định của Quốc vụ khanh Bộ Ngoại giao Hungary Németh Zsolt sau cuộc đàm phán với Thứ trưởng Ngoại giao Azerbaijan cuối tháng 2 qua. Trên cương vị Chủ tịch Luân phiên Liên hiệp Châu Âu trong nửa đầu năm nay, Budapest khẳng định rằng dự án đang trên đà tiền triển tích cực vì EU đã bày tỏ quyết tâm ủng hộ Nabucco một cách quả quyết và rõ ràng hơn.
Ông Németh Zsolt cũng cho biết, có khả năng là Nabucco sẽ được kéo dài thêm về hướng Tây, đến tận biên giới CHLB Đức. Ngoài ra, tầm quan trọng của vấn đề an toàn năng lượng một lần nữa đê cập, nhân những biến động chính trị đang xảy ra tại thế giới Ả Rập. Quốc vụ khanh Ngoại giao Hungary nhận định rằng, “
trong trạng thái chính trị này, việc năng lượng được chuyển tới Châu Âu từ vùng vịnh Caspian qua hành lang phía Nam càng là điều giá trị”.
Dầu sao đi nữa, theo giám đốc điều hành dự án Nabucco, trong trường hợp tối ưu, quyết định cuối cùng trong vấn đề đầu tư cho dự án cũng chỉ được dưa ra vào cuối năm nay, nhưng có lẽ là phải đợi đến năm sau, do đó phải đến năm 2012 mới khởi công xây dựng được.
Hungary: khởi động những bước đầu cho dự án
Trong số 6 quốc gia tham gia đề án Nabucco, Hungary là nước có vai trò tương đối đặc biệt, một phần bởi vị trí địa lý giữa lòng Đông Trung Âu, là điểm giao thoa Đông - Tây Âu. Một phần khác, do những yếu tố lịch sử và chính trị, cũng như quan hệ ngoại giao với Liên bang Nga và nước nay, trong thời gian rất dài, đã thực hiện chính sách “leo dây” giữa Nga và EU, thậm chí, bên cạnh Nabucco, các nội các nước này đều đồng tình tham gia đề án Hải lưu phía Nam của Nga.
Tuy nhiên, theo những tuyên bố gần đây nhất, Hungary đã thể hiện sự quyết tâm theo đuổi dự án Nabucco. Nước này đã công bố sơ đồ tuyến đường ống chạy qua Hungary, dài tổng cộng 383 km, qua 8 trạm chuyển tiếp ở 20 vùng trên toàn quốc. Hiện tại, các cơ quan phụ trách vấn đề môi trường đang xem xét để cấp phép xây dựng cho dự án, đồng thời, chính quyền các vùng mà Nabucco đi qua đã tiến hành thông báo và “đả thông” dư luận về đề án này.
2011 được coi là năm quyết định đối với đại dự án Nabucco, theo nhận định của ông Werner Auli, lãnh đạo Phân ban Khí đốt của tập đoàn năng lượng Áo OMV. Tuy nhiên, như diễn biến gần đây nhất cho thấy, chừng nào Liên bang Nga còn gây áp lực với hai nhà cung cấp khí đốt chính yếu cho Nabucco - Azerbaijan và Turkmenistan - vì lo ngại vị thế đang có phần suy giảm của Gazprom, thì chừng ấy, mọi nỗ lực dành cho Nabucco vẫn chưa thể đạt kết quả như ý muốn...
(*) Bài viết đã trích đăng trên RFI.
