"PHONG THÁNH CHO NHỮNG AI ĐÃ THEO HẠT GIỐNG ĐỨC TIN KITÔ GIÁO TẠI PANNONIA..."

Tuy nhiên, các nguồn lịch sử hiện tại khẳng định rằng có nhiều lý do cho thấy không có khả năng vua István được phong thánh với sự phê chuẩn của Giáo hoàng - mà thật ra điều đó cũng không cần thiết.

Năm rực rỡ

Về câu chuyện thú vị này, sử gia, TS. Klaniczay Gábor, giáo sư trưởng khoa Khoa học Trung đại (Đại học Trung Âu), giáo sư danh dự Khoa Lịch sử Trung đại (Đại học Tổng hợp Budapest - ELTE) đã chia sẻ những thực tế lịch sử mà không phải ai cũng biết về những đợt phong thánh đầu tiên của Hungary.

20/8 là một trong những dịp lễ lớn nhất của dân tộc Hungary, và dù được gọi bằng nhiều cái tên khác nhau qua các thế kỷ, nhưng bản chất vẫn không đổi: vào ngày này năm 1083, István I, vị vua đầu tiên của Hungary, người sáng lập nhà nước Thiên Chúa giáo, đã được phong thánh.

Đây là một năm rực rỡ trong lịch sử Giáo hội Hungary vì ngoài nhà vua lập quốc, còn có 4 vị khác được phong thánh: Hoàng tử Imre, Giám mục Gellért (vị thánh tử đạo đầu tiên của Giáo hội Công giáo Hungary) và hai ẩn sĩ trên núi Zobor: Zoerard-András và Benedek.

 

Sự kiện này càng được "hợp thức hóa" mạnh mẽ nhờ truyền thuyết do Giám mục Hartvik biên soạn: "Sắc chỉ của Tòa thánh La Mã, bằng một bức thư tông đồ, đã ra lệnh phong thánh cho những ai đã gieo hạt giống đức tin Kitô giáo tại Pannonia bằng lời rao giảng hoặc bằng hành động, đưa dân chúng về với Thiên Chúa".

Không có sự phê chuẩn của Giáo hoàng

Nhưng thực tế lại không hẳn như vậy. Trước hết, không có gì chắc chắn rằng cả 5 người đều được phong thánh vào năm 1083. Và quan trọng hơn thế, theo GS. Klaniczay Gábor, khó có khả năng các lễ phong thánh được thực hiện theo ý muốn hoặc sự thông qua của Giáo hoàng, theo vị giáo sư.

Truyền thuyết của Hartvik được biên soạn từ năm 1097 đến 1103, kết hợp giữa các bản "Truyền thuyết lớn" và "Truyền thuyết nhỏ" về vua István. Nhiều khả năng, vị giám mục đã cố tình thêm yếu tố "phúc lành của Giáo hoàng" để khiến hành động phong thánh trở nên "chính thống hơn".

"Tới đầu thế kỷ 13, quyền phong thánh vẫn thuộc về các giám mục, dù từ cuối thế kỷ 10, với các nhân vật lớn, họ thường hỏi ý kiến Giáo hoàng – nhưng không bắt buộc", vị sử gia cho biết. Thời điểm năm 1083, Đức Giáo hoàng Grégory VII đang ngồi trên ngai Thánh Phêrô.

 

Tuy nhiên, do xung đột dữ dội giữa Giáo hoàng và Đế quốc La Mã Thần thánh khi đó, không thể có chuyện vị chủ chiên của Giáo hội Hoàn vũ lại phong thánh cho một vị vua thế tục. Trong một bức thư nổi tiếng, chính Grégory VII từng nhấn mạnh: "Tôi không biết có vị vua nào đã từng được phong thánh".

Hơn nữa, vào năm 1083, Đức Giáo hoàng đang bị quân của Hoàng đế Heinrich IV của Thánh chế La Mã bao vây ở Rome, bị cô lập trong Lâu đài Thiên thần (Castel Sant'Angelo), khó có khả năng liên hệ với đại diện của Giáo hội Hungary.

Tranh giành chính trị nội bộ

Từ một góc nhìn khác thuộc về Vương quốc Hungary, lễ phong thánh đầu tiên của nước này xuất phát từ động cơ chính trị nội bộ. Năm 1077, László I lên ngôi sau khi truất ngôi và giam giữ người em họ Salamon, vị vua hợp pháp. Vì thế, tính hợp pháp của László I rất mong manh.

Để củng cố quyền lực, ông tự coi mình là người thừa kế tinh thần đích thực của vua István, và lễ phong thánh chính là công cụ để khẳng định điều đó. Đây đồng thời cũng là một hành động chính trị của László I nhằm gắn bó chặt chẽ giữa triều đại và Giáo hội, đồng thời thúc đẩy ảnh hưởng tôn giáo.

Tất nhiên, hành động của László I cũng là phù hợp. Sự tôn kính István I đã bắt đầu từ trước, tại mộ phần của ông. "Truyền thuyết lớn" (Leggenda maior) ca ngợi István I là người truyền bá đức tin Kitô, xây dựng Giáo hội và là hình mẫu của một vị vua Thiên Chúa giáo, có thể đã được viết trước khi phong thánh.

 

Vào thời điểm đó, trong dân gian Hungary đã tồn tại nền văn hóa tôn kính các thánh, như Thánh Márton thành Tours (sinh tại Pannonia thế kỷ 4), Thánh György, v.v... Tuy nhiên, để nâng cao vị thế của Giáo hội Hungary, cần có các vị thánh mang tính "bản địa".

Lễ phong thánh cũng có thể được lấy cảm hứng từ Kievan Rus’ (Đại công quốc Kyiv), nơi hai hoàng tử tử đạo, Boris và Gleb (Борисъ и Глѣбъ) - các con của Đại Vương công, Thánh Vladimir - được phong thánh năm 1072, vào đúng thời điểm khi Hoàng tử László đang ở Kyiv tìm đồng minh.

Xây dựng dòng thánh hoàng gia

Phong thánh cho István I là rất quan trọng, nhưng cũng đặc biệt vì vào thời điểm đó, rất hiếm khi một vị vua được phong thánh nếu không phải tử vì đạo. Tuy nhiên, István I đã truyền đạo cho cả dân tộc Hungary - khi đó đa phần là "ngoại đạo" - nên Giáo hội không thể phản đối.

Việc chọn Imre (con trai István I) cũng rất có dụng ý, như thể László I muốn mình là người kế thừa biểu tượng cho cả hai cha con, và tiếp tục di sản của họ. Ngoài ra, Gellért - giám mục tử vì đạo trong cuộc nổi dậy ngoại giáo năm 1046, đồng thời là gia sư của Imre - được công nhận thánh không tranh cãi.

Còn Zoerard-András và Benedek - hai ẩn sĩ sống khổ hạnh - là hiện thân của đức tin từ bỏ trần tục. Truyền thuyết về họ đã tồn tại từ năm 1070, và anh trai László là Géza I (mất năm 1077) đã cất giữ thánh tích của Zoerard. Điều này cho thấy họ đã được tôn kính như thánh từ trước 1083.

 

Như vậy, các lễ phong thánh đầu tiên của Hungary là sáng kiến xuất phát từ "thuợng tầng", nhưng vẫn dựa trên các tín ngưỡng đã phổ biến và "tiếng nói của nhân dân". Chỉ riêng trường hợp của Hoàng tử Imre là còn nghi vấn, nhưng cũng không loại trừ khả năng ký ức về ông vẫn còn sống động vào thời điểm đó.

Chỉ còn một câu hỏi: ai được phong thánh trước? Không thể xác định chắc chắn trình tự này, nhưng nếu thực sự cả 5 vị đều được phong vào năm 1083, thì có thể lấy ngày lễ trong lịch thánh làm gợi ý: Zoerard-András & Benedek (17/7), István (20/8), Gellért (24/9) và Imre (5/11).