HÙNG LÂN, CON CHIM ĐẦU ĐÀN CỦA DÒNG NHẠC THANH NIÊN

Giáo sư, nhạc sĩ Hùng Lân, tên thật là Hoàng Văn Hường, sinh năm 1922 tại Hà Nội trong một gia đình có 8 anh chị em. (Bút hiệu Hùng Lân được ghép từ hai tên của người em thứ năm và thứ tám của ông.) Lúc thiếu thời, ông theo học các trường Pháp ở Hà Nội.

Khởi đầu học nhạc năm lên 8 tuổi, Hùng Lân được tuyển vào ban hợp xướng Nhà thờ lớn Hà Nội và từ đó đến năm 22 tuổi, ông có dịp thụ giáo âm nhạc với các linh mục người Pháp tại các chủng viện. Từ năm 1944, Hùng Lân là giáo sư âm nhạc tại các trường Chu Văn An và Nguyễn Trãi ở Hà Nội.

Sau khi nước nhà phân ly, nhạc sĩ Hùng Lân di cư vào Nam, là giáo sư âm nhạc trường Ca vũ nhạc Phổ thông Sài Gòn và cũng là trưởng Ban Phát thanh, Nha Tổng giám đốc Thanh niên và Thể thao Sài Gòn. Từ năm 1957, ông nổi tiếng trên cương vị sáng lập viên và giáo sư trường Quốc gia Âm nhạc và Kịch nghệ Sài Gòn.

Nhạc sĩ Hùng Lân cũng giữ những cương vị quan trọng trong ngành Giáo dục và Âm nhạc miền Nam, như chức vụ chủ sự Phòng Phát thanh Học đường, Trung tâm Học liệu, Bộ Quốc gia Giáo dục, Sài Gòn. Sau khi tu nghiệp tại Hoa Kỳ về ngành giáo dục và truyền thông, thời kỳ 1971-1975, nhạc sĩ Hùng Lân trở lại dạy nhạc tại Âm Nhạc Viện Đà Lạt.

Sau 1975, giáo sư Hùng Lân tiếp tục việc dạy nhạc và nghiên cứu âm nhạc tại tư gia, cho đến những năm cuối đời. Qua đời năm 1986, ông để lại khoảng 900 tác phẩm và rất nhiều bản bị thất truyền. Bên cạnh việc sáng tác, giáo sư Hùng Lân còn là tác giả của rất nhiều công trình nghiên cứu nhạc học và có soạn chừng 100 bài cho phong cầm độc tấu hay đệm nhạc. Có thể nói, Hùng Lân là người đầu tiên soạn sách giáo khoa dạy âm nhạc trong nhà trường phổ thông.

Ngoài ra, nhạc sĩ Hùng Lân còn là người khởi xướng và phát huy phong trào dùng tiếng Việt trong Thánh ca. Năm 1945, ông sáng lập Ca Đoàn Lê Bảo Tịnh và tính đến năm 1974, Ca Đoàn đã xuất bản được 16 tuyển tập Thánh Ca của nhiều tác giả. Cá nhân Hùng Lân đã sáng tác ba tập Thánh ca mang tựa đề “Ca vang lời Chúa” và khoảng 80 bài Thánh Vịnh Ứng Tác. Ít ai nhớ, chính nhạc sĩ Hùng Lân là người viết lời Việt cho bản “Silent Night” nổi tiếng, với tựa đề Việt ngữ là “Đêm thánh vô cùng”, rất hay được hát trong các dịp Giáng sinh ở Việt Nam.

Với sự nghiệp nghiên cứu âm nhạc và sáng tác ca khúc đồ sộ, giáo sư, nhạc sĩ Hùng Lân được ghi nhận là người tham khảo tài liệu nhiều nhất để soạn nhạc lý, nhằm nghiên cứu đề xuất một phương pháp mới dạy nhạc cho thanh niên Việt Nam. Sinh thời, ông cũng là người đã dìu dắt nhiều thế hệ ca sĩ, nhạc sĩ, trên cương vị một người thày mẫu mực, kể từ những năm tháng cách đây hơn nửa thế kỷ tại Hội Khuyến nhạc Hà Nội.

*

Sự nghiệp sáng tác của Hùng Lân rất đa dạng: ông viết nhiều nhạc cho thiếu nhi (”Em yêu ai”, “Thằng Tí sún”, “Con cò”, “Ông Trăng thu”…), nhạc phản ánh tâm tư, tình cảm cá nhân (”Sầu lữ thứ”, “Hận Trương Chi”…), hoặc tình cảm thiên nhiên (”Vườn xuân”, “Trăng lên”, “Một mùa xuân huyền ảo”…).

Tuy nhiên, được ưa thích nhất, là câu ca cửa miệng của nhiều thế hệ thanh niên Việt Nam và trụ lại với thời gian, là mảng nhạc khỏe khoắn, trẻ trung, kêu gọi và thức tỉnh thanh niên. Có lẽ, sớm xác định được vai trò của mình trên tư cách một nhà giáo dục, trong hoàn cảnh đất nước binh biến, ly tán, nhạc sĩ Hùng Lân đã lấy việc sáng tác những ca khúc của tuổi trẻ, của sức mạnh quật cường làm hướng sáng tác cho mình.

Khởi đầu dòng nhạc này, là bản “Rạng đông”, giải thưởng Sáng tác của Hội Khuyến Nhạc Hà Nội (năm 1943), với những lời ca khích lệ tinh thần yêu nước:

Anh nghe chăng cung kèn rạng đông
Đang uy linh lừng vang trên không
Đang thiết tha hùng hồn
Khơi chí gan Lạc Hồng
Cháy lên nhuộm trên ánh hồng…

Một năm sau, Hùng Lân cho ra đời nhạc phẩm lớn “Việt Nam minh châu trời Đông”, được giải nhất kỳ thi Âm nhạc Toàn quốc năm 1944, ngợi ca lòng ái quốc của dân Việt. Một điểm đặc biệt: “Việt Nam minh châu trời Đông” đã có mặt trong hai kỳ bình chọn Quốc ca của hai miền Bắc và Nam, những năm 1946 và 1956, nhưng rồi nhạc phẩm này - thấm đượm tình yêu nước, đặt tổ quốc trên hết và đầy tính nhân bản - đã bị xếp sau hai các khúc khác, là “Tiến quân ca” và “Tiếng gọi thanh niên”.

(Nhạc sĩ Phạm Duy từng nhận xét như sau về ca khúc lớn này: “Một bài âu ca oai linh, nghiêm trang nhất… xứng đáng nhất để làm bài quốc ca như đã có lần được đề xướng”). Về sau, Việt Nam Quốc dân đảng đã chọn “Việt Nam minh châu trời Đông” làm đảng ca của chính đảng chính trị có lịch sử kiêu hùng này.

“Cô gái Việt”, một ca khúc khác của Hùng Lân, có lẽ là bản nhạc không thể thiếu được trong các dịp kỷ niệm và hội lễ của phụ nữ, hoặc những ngày hội trường của các trường học nữ sinh:

Lời sông núi bừng vang bốn phương trời
Giục chúng ta đường phụng sự quyết tiến
Triệu Trưng xưa đẹp gương sáng muôn đời
Giòng máu thiêng còn đượm nồng vạn trái tim

Dẫu không cùng tài trai vui tranh đấu
Gánh sơn hà còn trọng hơn xương máu
Dù thành thị hay thôn trang ai ơi
Lòng hẹn lòng bạn gái ta xây đời

Chị em ơi! Quê nước chờ mong
Ta sớm lập công
Tô thắm giang sơn Việt Nam
Ngoài những phút quán xuyến tề gia
Hãy hướng lòng ta đến những ai đang cơ hàn

Kìa cô nhi không chút tình thân
Đây lớp tàn nhân
Năm tháng đau thương thầm trôi
Cùng cương quyết góp sức đồng tâm
Muôn dân vui một đời vàng sáng tươi

Nhạc sĩ Hùng Lân đã kết hợp nét tươi vui, sức trẻ thanh niên với những yếu tố trữ tình một cách rất thành công trong “Hè về”, ca khúc hay nhất về mùa hạ trong lịch sử tân nhạc Việt Nam mà có lẽ không ai không biết:

Trời hồng hồng sáng trong trong
Ngàn phượng rung nắng ngoài song
Cành mềm mềm gió ru êm
Lọc mầu mây bích ngọc qua mầu duyên
Đàn nhịp nhàng hát vang vang
Nhạc hòa thơ đón hè sang!

Hè về trong khóm trúc mềm đầu hè
Hè về trong tiếng sáo diều dật dờ
Hè về gieo ánh tơ!

Bâng khuâng nghe nắng đùa mây trắng
đàn chim cánh do trời
Phân vân đôi mái chèo lữ thứ
thuyền ai biếng đưa
Xa xa lớp lúa dồn cao sóng vàng
leo dốc trên đồi
Thanh thanh hương sen nồng
ướp gió mát khi chiều rơi

Hè về hè về
Nắng tung nguồn sống khắp nơi
Hè về hè về
Tiếng ca nhịp phách lên khơi
đầu ghềnh suối mát
reo vui dào dạt ngập trời gió mát
ven mây phiêu bạt hồn say ý chơi vơi
ngày xanh thắm nét cười
lòng tha thiết yêu đời

Đây suối trăng rừng thơ
Đây gió nhung thuyền mơ
Đây phím ngọc đường tơ
Đây tứ nhạc ngày xưa
Hè về non nước mến yêu
Hè về nắng thông reo.

Giáo sư Hùng Lân, tác giả “Khỏe vì nước”

Với những ca khúc hào hùng viết cho giới trẻ, giáo sư, nhạc sĩ Hùng Lân đã có ảnh hưởng không nhỏ trong việc tạo dựng tâm thức Việt, chí khí Việt và khích lệ sinh lực của người Việt. Xin được khép lại bài giới thiệu về người nhạc sĩ lớn nhân kỷ niệm 85 năm ngày sinh của ông với nhạc phẩm “Khỏe vì nước” lừng danh, ra đời cách đây 61 năm, đã trở nên rất quen thuộc với nhiều thế hệ thanh niên Việt Nam muốn phấn đấu cho một nước Việt hùng cường và duy tân:

Khỏe vì nước kiến thiết quốc gia.
Đoàn thanh niên ta góp tài ba.
Tạo nguồn dân sinh mới
Hùng mạnh trong năm giới.
Hợp lực xây hưng thịnh chung nước Nam.

Khỏe vì nước chí khí cương kiên.
Giống Lạc Hồng uy hùng vô biên.
Trong khốn nguy can trường sống thác ta coi thường.
Việt Nam thanh niên anh dũng muôn năm.

Thanh niên ơi, hồn thiêng núi sông đợi chờ!
Nơi tay ta toàn dân ngóng trông từng giờ.
Mang máu anh hùng ta đừng làm nhơ máu anh hùng.
Trai đất Việt phải nêu đèn sáng thế giới soi chung.
Dân sinh yếu nhược lôi ta đến đường vong quốc.
Dân sinh dũng cường đưa ta tới đài vinh quốc.
Mau gây lấy phong trào khỏe khắp nơi xa gần.
Cho dân trí quật cường và hưng phấn.
Nghìn đời không mờ ánh Duy Tân.