“ĐẠO VĂN” DƯỚI CON MẮT CỦA NGƯỜI CẦM BÚT (1)

Mới đây, talawas đã đăng tải bài viết của nhà phê bình Hoàng Ngọc-Tuấn (Úc) về chuyện “đạo văn” của nhà thơ Phan Huyền Thư (trong poster Thanh Tâm Tuyền, Ngày Thơ Việt Nam), và thư xin lỗi của Phan Huyền Thư.

Hai bài viết đó, vì “sức nặng” vấn đề mà nó đặt ra, một lần nữa đưa “đạo văn” vào tâm điểm của sự quan tâm.

Nhân dịp này, NCTG đã đặt câu hỏi sau cho một số nhà văn, nhà thơ, nhà phê bình, cũng như những cây bút, CTV của báo: trên tư cách người cầm bút, họ có quan điểm như thế nào về vấn đề “đạo” nói chung, hoặc/và trường hợp Phan Huyền Thư nói riêng, đặt trên thực tế, “mặt bằng” của Việt Nam hiện tại.

Sau đây là phần trả lời của một số tác giả.

* LÊ MINH HÀ (nhà văn - Berlin):

Hoàng Ngọc-Tuấn đúng khi cất lời lên án từ Úc. Phan Huyền Thư “khôn” khi nói lời xin lỗi ở Việt Nam. Nếu chúng ta thống nhất rằng cái nước mình nó thế, và Internet muôn năm.

Tôi thấy ai thích thì cứ nói thôi. Cô Phan Huyền Thư rất có thể chả tâm huyết hay có “ý đồ” gì trong việc này. Làm việc và có khi, kiếm cơm thôi. Mà kiếm cơm ở Việt Nam cần rất nhiều thứ, cần nhất là không được ở “đỉnh cao trí tuệ”, không được profi. Nhưng là người làm thơ, có thể không đọc thơ nhau nhưng đọc thơ nhiều, lý nào không biết ông Thanh Tâm Tuyền là ai. Nên việc Phan Huyền Thư đưa tên ông ấy vào, theo tôi, cũng muốn “luồn lách” để vượt lên cái tầm tầm. Có điều, không thể làm khác được (như Hoàng Ngọc Tuấn yêu cầu). Nếu đã nói thì phải đủ và đúng thì ở Việt Nam chắc còn lâu lắm mới tới cái ngày đó. Khéo ông Hoàng Ngọc-Tuấn lúc đó hết sức nói rồi.

Internet cho người ta ẩn danh, nhưng buộc người có danh phải giữ mặt trước một đám đông đông hơn nữa. Nên Phan Huyền Thư xin lỗi là đúng và “khôn”, và câu chuyện chưa kịp tới cao trào sẽ kết thúc nhanh chóng. Tốt cho cô ấy, chưa chắc tốt cho Hoàng Ngọc-Tuấn vốn thích tư duy trên vấn đề thật “nổ”.

* NGUYỄN THỦY MINH (tiến sĩ, giảng viên, tác giả nhiều truyện ngắn, thơ… - Hà Nội)

Ý kiến của tôi về đạo văn (tiếng Anh: plagiarism) (từ quan điểm của một người làm nghiên cứu, chứ không dám nhận là người cầm bút): không chấp nhận được, không thỏa hiệp được, không có lý do bao biện!

Tuy nhiên, cũng phải thừa nhận có những người đạo văn có ý thức, nhưng cũng có những người không ý thức được là mình đang đạo văn vì họ không có khái niệm thế nào là đạo văn.

Ở nước ngoài, nếu chép nguyên một đoạn văn của người khác mà không để vào ngoặc kép thì kể cả có trích dẫn tên tác giả vẫn bị coi là đạo văn (vì đây không phải là lời văn của anh). Còn việc chép ý tưởng mà không trích dẫn nguồn thì đương nhiên là đạo văn rồi.

Tuy nhiên, ở Việt Nam, vì chúng ta không có một “văn hóa” tôn trọng quyền tác giả nên khái niệm đạo văn còn rất mơ hồ với nhiều người. Chỉ lấy ví dụ trong giáo dục, từ bậc phổ thông không được dạy thế nào là đạo văn (không phải chỉ chép nguyên xi mới là đạo văn, như tôi đã nói ở trên), làm thế nào để tránh bị rơi vào trường hợp đó. Sự “vô ý thức” hình thành nên một thói quen xấu là cứ thấy ở đâu có cái gì hay thì chép lại và vô tư “quên” ghi nguồn. Khi chấm bài, nhiều khi tôi gạch cả đoạn trong bài của sinh viên và bảo: “Em đạo văn”, làm các em ngớ người ra, “như thế là đạo văn hở cô, chúng em không biết…”

Trở lại trường hợp của Phan Huyền Thư, tôi không rõ động cơ đạo văn là gì, do thiếu hiểu biết hay có những điều khó nói ở “hoàn cảnh riêng” của cô ấy. Nhưng ở đây, Phan Huyền Thư đã có lời xin lỗi công khai trên báo thì tôi nghĩ, độc giả nên nhìn nhận một cách rộng lượng hơn.

Nhưng, đáng phê bình nhiều hơn nữa là những kẻ núp danh làm khoa học, nghệ thuật đã đạo văn của người khác mà còn ngoan cố không chịu thừa nhận. Ở nước ngoài, nếu sinh viên đạo văn là bị đuổi học, giảng viên mà đạo văn là mất việc, nhà văn mà đạo văn thì phải bồi thường “chết thôi”, nên sự đạo văn cũng hạn chế bớt.

Tôi nghĩ chỉ khi nào Việt Nam thực thi Luật Tác giả một cách nghiêm túc thì may ra mới hết vấn nạn này!

* TỪ NỮ TRIỆU VƯƠNG (nhà văn, nhà báo - Hà Nội):

Chẳng có gì đáng nói! Vì như tôi biết, từ thời Thơ Mới đã bị ảnh hưởng của Pháp. Đến kháng chiến thì theo một cái ba-rem: 10 truyện giống nhau cả 10. Hiện đại có khác nhau, nhưng khác nhau nhưng vẫn trong một vũng nước: chuyện trùng ý tưởng, trùng câu, đoạn là chuyện bình thường. Và mấy đứa mới tập viết như tôi gọi đấy là “văn chương đương đại”.

Copy hay “đạo” thì sẽ không thành vấn đề nếu tác phẩm sau đó hay hơn tác phẩm có trước. Còn nếu muốn chấm dứt tình trạng, copy, “đạo” ý tưởng, câu, đoạn văn, cách tốt nhất nên siết về luật. Đừng bắt tôi hay nhiều ai đó khác là “mày không được ăn cắp”, “nếu mày ăn cắp là không tốt” - bắt thế thì thật vui đấy! Tôi và nhiều ai đó vẫn “ăn cắp”. Vì có thể tôi (hay nhiều ai đó) không coi cái “tốt” kia là giá trị, vì giá trị đó có hay không lại phải do văn hóa và góc nhìn.

Cách tốt nhất, nếu muốn tôi hoặc nhiều người không ăn cắp, thì hãy bao bọc cái đấy thật kỹ (có thể qua phương tiện luật pháp). Nhưng mà văn nghệ sĩ nước tôi hiện nay, chỉ cần lời xin lỗi là thu xếp ổn thỏa. Nếu tôi có lỡ chép của anh 1 chương, tôi xin lỗi. Tôi có lỡ lấy ý tưởng của anh, tôi xin lỗi. Hình như văn nghệ sĩ chúng tôi coi trọng chữ “Tín” không nhiều lắm, nên thường xuyên phải “Xin Lỗi”. Mà thôi, tôi cũng phải biết dân mình sống Duy Tình nó quen rồi. Cần cảm thông cho nhau chứ!

Tôi thật tệ! (cười)