20 năm trước: CHÍNH BIẾN ĐẪM MÁU TẠI ROMANIA (2)

Cuộc đại biểu tình thu hút 100 ngàn người tại quảng trường Opera (Timişoara)

Từ Timişoara tới biến chuyển ở Bucharest

Ngày 15-12, chính quyền muốn buộc vị mục sư gốc Hungary này rời khỏi thành phố, nhưng từ sáng sớm, các tín đồ của ông đã tập trung đông đảo trước căn hộ ông sinh sống. Thoạt tiên, chính quyền muốn giải quyết tình thế bằng con đường hòa bình, nhưng đám đông ngày một tăng và sự phản kháng vẫn tiếp tục trong ngày hôm sau.

16-12, bắt đầu có những phát biểu và một vài động thái huyên náo chống chế độ và Ceauşescu. Mặc dù đến hôm sau, mục sư Tőkés László bị đưa đi, song càng ngày, càng đông người tụ tập tại trung tâm Timişoara và họ tràn cả vào tòa nhà của Thành uỷ tỉnh.

Sau khi giới lãnh đạo địa phương hoàn toàn mất khả năng kiểm soát các sự kiện diễn ra, các sĩ quan quân đội cấp cao đã được cử tới Timişoara và đường phố của đô thị này tràn ngập các đơn vị quân đội và nội vụ. Súng phun nước đã được huy động và sau khi như vậy vẫn chưa đủ để đẩy lui đoàn người, các đơn vị an ninh đã được lệnh nổ súng. Những cuộc đụng độ đầu tiên đã khiến hơn 60 thường dân thiệt mạng, chừng 200 người bị thương và rất nhiều người phản kháng bị bắt giữ.

Ngày 18-12, trong thực tế, Timişoara đã bị đặt vào tình trạng khẩn cấp. Bề ngoài, có vẻ như chính quyền lại làm chủ được tình thế, nên Ceauşescu quyết định không hoãn chuyến công du Iran với hy vọng có được một “phi vụ” đáng kể; việc xử lý khủng hoảng được giao lại cho Ban lãnh đạo thượng đỉnh và vợ ông, bà Elena, người giữ cương vị phó thủ tướng thứ nhất và ủy viên Ban Chấp hành Trung ương đảng.

Đảng Cộng sản Romania tìm cách vận động giới thợ bảo vệ thể chế, nhưng chính công nhân trong các nhà máy lại bắt đầu tập hợp để chống lại chế độ Ceauşescu. Những tin tức được lan truyền về con số nạn nhân tử vong, về những thi thể bị bí mật chở đi và hỏa thiêu, về những đám đông bị hành hung… càng khiến làm tăng cảm giác bất ổn trong cư dân trước sự can thiệp thô bạo của các lực lượng an ninh.

Trong những ngày tiếp theo, sự bất bình ngày càng tăng và lan nhanh từ nhà máy này sang công xưởng khác. Giới công nhân hòa mình vào những cuộc đình công tự phát và ngoài phố, tiếp tục những đụng độ đâ đó. Ngày 20-12, thợ thuyền Romania tuyên bố tổng đình công và tuần hành trên đường phố. Tuy nhiên, quân đội không can thiệp, thậm chí còn rút khỏi trung tâm thành phố.

Những người biểu tình tràn vào tòa nhà Opera, đưa ra những phát biểu, kêu gọi với đám đông tụ tập tại quảng trường chính mang tên Opera (nay là quảng trường Chiến thắng) rồi bắt đầu những cuộc đàm phán với thủ tướng và giới chính khách. Trong ngày, Mặt trận Dân tộc Romania được thành lập.

Tuy nhiên, các cuộc đàm phán không đem lại kết quả, còn bài phát biểu trên TV và Đài Phát thanh của Ceauşescu – khi đó vừa về nước từ Iran – chỉ như đổ thêm dầu vào lửa: “Người chỉ đường” tuyên bố rằng “những tên hu-li-gan” và “các lực lượng bên ngoài” phải chịu trách nhiệm về những gì đang xảy ra.

Từ đầu đến cuối, Ceauşescu cho rằng một âm mưu toàn diện và rộng lớn chống lại Romania đang được tiến hành bởi Liên Xô và các thành viên khối Hiệp ước Warsaw, cùng thế giới Phương Tây, với mục đích lật đổ ông và CNXH theo mô hình Romania. Em trai của ông, tướng Ilie Ceauşescu, thứ trưởng Bộ Quốc phòng cũng tin rằng đây là một chiến dịch phá hoại được điều khiển từ Hungaray nhằm giành lại những mảnh đất rộng lớn từng thuộc lãnh thổ xứ này, sau bị cắt cho Romania.

Xét về khía cạnh ấy, đối với Nicolae Ceauşescu và bè đảng của ông, việc huy động “nhân dân” để bảo vệ chính quyền là điều hợp lý – tuy nhiên, trong thực tế, điều này chứng tỏ một nhãn quan hoàn toàn sai lạc về tình thế.

Tại thủ đô, vào ngày 21-12, Ceauşescu triệu tập một cuộc mít-tinh lớn - với sự có mặt của hàng trăm ngàn người - tại quảng trường Cung điện (nay là quảng trường Cách mạng), ngay trước trụ sở Trung ương Đảng Cộng sản Romania. Được đài phát thanh và TV truyền trực tiếp, mục đích của cuộc mít-tinh là để chứng tỏ giới công nhân vẫn tiếp tục đứng về phía lãnh tụ và thể chế của ông (vô số “chân gỗ” cùng các mật vụ Securitate đã được trà trộn vào đoàn người để thực hiện nhiệm vụ này).

Tuy nhiên, trong khi Ceauşescu phát biểu, một điều gì đó (cho đến nay vẫn chưa được làm sáng tỏ) đã xảy ra trên quảng trường khiến “Người chỉ đường” phải ngừng lời và cho dù sau đó vị lãnh tụ tiếp tục phát biểu, hiệu quả như ông mong muốn đã không đạt được. (Oltványi Ottó, phóng viên thường trú của Hãng Thông tấn Hungary MTI - một trong số rất ít ký giả ngoại quốc là nhân chứng của những sự kiện xảy ra tháng 12-1989 tại Romania - cho rằng một nhóm đối kháng bí mật đã dùng thuốc nổ phá rối cuộc mít-tinh, khiến bầu không khí trở nên náo loạn).

Một số lời hứa hẹn như tăng lương và lương hưu - cũng như lời kêu gọi “toàn dân đoàn kết” để “bảo vệ nền độc lập, bảo toàn lãnh thổ” của Romania, và bảo vệ CNXH – đã không khiến đám đông phấn chấn lên. Rốt cục, cuộc mít-tinh bị giải tán, nhưng các đoàn người lại dồn lại tại các tụ điểm khác ở trung tâm thành phố và chẳng mấy chốc, trở thành những cuộc biểu tình lớn chống Ceauşescu. Tối hôm đó, lực lượng an ninh được điều động và can thiệp vũ trang, khiến 49 người biểu tình thiệt mạng, gần 500 người bị thương và vài trăm người bị bắt giữ.

Rạng sáng, những tưởng trật tự tại thủ đô Bucharest được tái lập. Nhưng trong ngày 22-12, cư dân thành phố lại xuống đường: đa số là thành niên và ngày càng có nhiều công dân cũng tham dự. Ở các tỉnh thành khác tại Romania, người dân cũng đồng loạt lên tiếng khiến chính quyền phải tuyên bố tình trạng khẩn cấp trên toàn quốc (cấm sự tụ tập của 5 người trở lên).

Tuy nhiên, tình trạng càng trở nên hỗn loạn khi chính quyền thông báo tin bộ trưởng Quốc phòng Vasile Milea tự sát vì “bị phát hiện khi có ý đồ phản bội”. Quyền lực quân đội về tay tướng Victor Atanasie Stănculescu, thứ trưởng thứ nhất Bộ Quốc phòng, trước đó từng là tư lệnh quân đội ở Timişoara trong vòng 2 ngày.

Tướng Stănculescu đã có vai trò lớn trong cuộc đảo chính khi quân đội do ông chỉ đạo được điều từ trụ sở Trung ương đảng về doanh trại và án binh bất động, không nổ súng vào phe khởi nghĩa. Mặt khác, trước đó, ông cũng thu phục được sự ủng hộ của tướng Iulian Vlad, người đứng đầu Cơ quan An ninh Quốc gia (Securitate) và các đơn vị cảnh sát địa phương, đồng thời, cho họ thấy rằng trong tình thế lúc ấy, không nên sử dụng bạo lực mà nên thương lượng với dân.

Trưa 22-12, một lần cuối, Ceauşescu còn thử “có lời” với đám đông trên quảng trường Cung điện, nhưng khi chưa dứt lời, ông đã bị đoàn người la ó, thậm chí còn bị một người ném một thanh gỗ trúng mặt, rồi họ tràn vào tòa nhà. “Người chỉ đường” và vợ vội vàng đi thang máy lên nóc nhà rồi đào tẩu trên một chiếc trực thăng.

Sau khi rời thành phố, cặp vợ chồng nhà độc tài dùng xe đi tiếp, tuy nhiên, đến buổi tối, cuộc phiêu lưu của họ đã chấm dứt tại một doanh trại quân đội ở Târgovişte.