Cuộc vận động dịch thơ Hungary (5): NHỮNG VẦN THƠ TÌNH THỜI TRẺ CỦA JÓZSEF ATTILA

Chẳng hạn, thi phẩm “Kể từ khi”, được sáng tác khi tác giả mới 16 tuổi, với những tình cảm đầu đời, phảng phất vẻ vụng dại, tinh khôi nhưng hăm hở:

AMIÓTA...

Amióta megláttalak,
Szebben süt a nap le rám
És azóta százszor szebben
Dalol a kis csalogány.
Csak a piros ajkad néma
S mosoly rajta nem fakad,
Saját magam árnya vagyok,
Hisz csókolnom nem szabad.

Amióta megláttalak,
Illatosabb a mező
És azóta tövis nélkül
Áll a büszke rózsatő.
Csak a lelked lett fagyosabb,
Csak a szíved lett büszke,
S szerelmemtől lobbant lángra
A kétségb'esés üszke.

Amióta megláttalak,
Örök tavasz ég virul
És azóta kis madarat
Kis leány nem tart rabul.
Csak te tartasz foglyul engem
S csak a szívem csupa seb;
A neveddel ajkaimon
Halok meg! - úgy édesebb.
(1921. ápr. 11.)

Dịch nghĩa:

KỂ TỪ KHI...

Kể từ khi anh thấy em
Mặt trời chiếu xuống anh rạng rỡ hơn
Và từ đó, hàng ngàn lần hay hơn
Họa mi bé nhỏ cất tiếng ca
Chỉ cặp môi em đỏ lặng thinh
Và nụ cười em không nở trên môi
Anh là cái bóng của chính mình
Vì anh không được hôn em

Kể từ khi anh thấy em
Cánh đồng thơm hương hơn
Và từ đó, không còn gai
Khóm hồng đứng kiêu hãnh
Chỉ tâm hồn em là lạnh giá hơn
Chỉ trái tim em là kiêu hãnh
Và bùng lên ngọn lửa tình yêu
Từ tro tàn của tuyệt vọng

Kể từ khi anh thấy em
Bầu trời xuân vĩnh viễn nở hoa
Và từ đó, chú chim nhỏ
Không còn bị cô gái nhỏ cầm tù
Chỉ em là cầm tù anh
Và chỉ tim anh là đầy sẹo
Gọi tên em trên đôi môi anh
Anh đi vào cái chết - ngọt ngào hơn!
(Ngày 11-4-1921)

Một năm sau, dường như cảm xúc của tác giả đã trầm hơn, sâu hơn và mang dấu ấn của chủ nghĩa ấn tượng, trong “Bài thơ đơn giản”:

EGYSZERŰ VERS

Mikor már minden sötét és felszakad köröttünk lilán az ég,
            akkor szeretném látni a szemedet.
Mikor látlak, csak a szemedet nézem és szeretném meg-
            csókolni kezedet merészen.
Szeretném megcsókolni s mikor ott vagyok Melletted, tudom,
            hogy nem fogom megcsókolni a kezedet.
(1922. jún.)

Dịch nghĩa:

BÀI THƠ ĐƠN GIẢN

Khi tất cả đều đen tối và bầu trời tím ngắt đứt đoạn bao quanh chúng ta
            lúc ấy anh muốn thấy cặp mắt em
Khi thấy em, anh chỉ nhìn cặp mắt em và anh muốn
            hôn bàn tay em mạnh bạo
Anh muốn được hôn và khi anh ở bên em, anh biết
            rằng anh sẽ không hôn bàn tay em
(Tháng 6-1922)

Có lẽ, đặc biệt hơn cả là “Khi em thương bước qua đường”, được tác giả sáng tác năm 20 tuổi và sửa chữa trong vòng 3 năm dưới ảnh hưởng của nhiều mối tình câm lặng, để đến giờ độc giả có tới ba dị bản khác nhau. Dưới đây là bản được coi là “chuẩn”, có mặt trong sách giáo khoa môn Văn của học sinh trung học Hungary:

MIKOR AZ UCCÁN ÁTMENT A KEDVES

Mikor az uccán átment a kedves,
galambok ültek a verebekhez.

Mikor gyöngéden járdára lépett,
édes bokája derengve fénylett.

Mikor a válla picikét rándult,
egy kis fiúcska utána bámult.

Lebegve lépett - már gyúlt a villany
s kedvükre nézték, csodálták vígan.

És ránevettek, senki se bánta,
hogy ő a szívem gyökere-ága.

Akit ringattam vigyázva, ölben,
óh hogy aggódtam - elveszik tőlem!

De begyes kedvük szivemre rászállt,
letörte ott az irígy virágszált.

És ment a kedves, szépen, derűsen,
karcsú szél hajlott utána hűsen!
(1925. jún. / 1928)

Dịch nghĩa:

KHI EM THƯƠNG BƯỚC QUA ĐƯỜNG

Khi em thương bước qua đường
đàn bồ câu sà vào đám chim sẻ

Khi em nhẹ bước lên hè phố
Gót hài em dễ thương bừng sáng

Khi bờ vai em giần giật nhẹ
một cậu bé ngóng theo em ngạc nhiên

Em bước tung bay - ánh đèn bật sáng
và thiên hạ hứng khởi ngắm nhìn em, cảm phục, tươi vui

Và họ nói cười với em, chẳng ai để tâm
Rằng em là sâu thẳm trái tim anh

Người anh ru, gìn giữ, trong lòng,
anh lo ngại chừng nào - sẽ mất em!

Nhưng rồi, lòng ham muốn tham lam của họ cũng lan sang trái tim anh
ở nơi đó, nó làm gãy cành hoa ghen tức

Và em thương ra đi, vui vẻ, rạng ngời,
làn gió mảnh tươi mát cuốn theo em!
(Tháng 6-1925 - 1928)

“Khi em thương bước qua đường” mang dấu ấn siêu thực và nội dung của nó không hề đơn giản như thoạt đầu người đọc có thể thấy: sự diễn giải thi phẩm này được coi là tương đối phức tạp đối với cả người Hung!

Bốn khổ đầu của bài thơ tràn ngập bầu không khí điền viên, niềm say mê, tình cảm yêu đương mê đắm của chàng thi sĩ. Như những thước phim chầm chậm, nhà thơ ghi lại mọi khoảnh khắc của người mình thương, cùng sự cảm nhận của anh: “khi em thương bước qua đường”, thế giới quanh cô (và anh) lập tức thay đổi, thân thiện, hiền hòa và yêu thương.

Vẻ đẹp, sự nhạy cảm và tinh tế của cô gái được mô tả hòa hợp với thiên nhiên, với những gì diễn ra quanh cô. Khiến trong chàng thi sĩ trẻ, thoáng hiện cảm giác ghen tuông, khi thiên hạ qua đường nói cười với cô, không hề để tâm đến nhà thơ, băn khoăn và khổ sở với cảm giác có thể mất “người tình trong mộng” (khổ thơ 5-6).

Nhưng rồi, cảm giác hứng khởi, ham muốn của mọi người đối với nàng thiếu nữ xinh đẹp, rốt cục cũng lan sang chàng trai, anh hiểu họ và ý thức được rằng người anh thương xứng đáng là tâm điểm sự chú ý của thiên hạ. “Cành hoa ghen tức” - biểu tượng cảm giác ghen tuông của nhà thơ với mọi người - bị bẻ gãy (khổ thơ thứ 7), chàng trai ngầm nhận thấy mình phải tự hào vì có người yêu như thế. Để đến khổ thơ cuối, sự hài hòa giữa cặp trai gái yêu nhau và thế giới quanh họ trở lại yên bình, nhà thơ bằng lòng (và dịu lòng) với cảm xúc của mình và cảm giác ghen tuông đối với những kẻ khác. Khi ấy, hình ảnh gót chân người thiếu nữ trên hè phố, với chàng, cũng nhẹ nhõm hơn, vì trái tim chàng đã được “giải tỏa”…

Nhà nghiên cứu văn học Hungary Szabolcsi Miklós cho rằng hình ảnh thiếu nữ được ca tụng trong thi phẩm trên có thể là ba người phụ nữ khác nhau: Ria (Saitos Valéria, một thiếu phụ xinh đẹp ở vùng Makó), Gitta (tức nữ họa sĩ Gyenes Gitta, vợ ông Wallesz Jenő, một ký giả tờ “Újság”, một tờ báo khuynh hướng tự do ở Budapest) và Luca (chính là Wallesz Luca, ái nữ của bà Gyenes Gitta). Ông Szabolcsi còn có dịp trò chuyện với một trong ba người phụ nữ kể trên và cho dù lúc đó “Khi em thương bước qua đường” không được đề cập tới, nhà nghiên cứu cho rằng có thể rút ra một bài học: trong số những bài thơ tình dạo đó, căn cứ nhiều nguồn hồi tưởng đương thời,nhiều khi không thể biết được József Attila viết cụ thể cho ai. Bởi lẽ, dường như, có một cuộc tranh giành lặng lẽ giữa ba thiếu nữ - thiếu phụ trên, để “chiếm” ngôi vị Nàng thơ của chàng thi sĩ khi ấy mới ở độ tuổi hai mươi.

Gần đây, trong một chuyên luận trên tinh thần “đọc lại József Attila”, nhà phê bình văn học Hermann Zoltán còn đưa ra “nghi vấn”: phải chăng, nhà thơ, khi sáng tác “Khi em thương bước qua đường”, đã chịu ảnh hưởng "When My Sugar Walks Down The Street", một ca khúc Jazz ngoại quốc với hai câu mở đầu: “When my sugar walks down the street - All the little birdies go "Tweet, tweet, tweet"…”. Chỉ biết, thi phẩm của József Attila ra mắt lần đầu ngày 11-6-1925 trên tờ “Makói Friss Újság” (Báo mới Makó), tức là vài tháng sau khi bài ca trên được tung ra thị trường Mỹ… Và, có ngẫu nhiên không khi mô-típ “em thương qua đường” còn lặp lại ở một ca khúc khác, cũng rất được ưa chuộng đầu thế kỷ XX: "Oh ain't she sweet, well see her walking down that street….” (“Ain't she sweet?", 1927).

Phải chăng, đây là chuyện “Đông, Tây gặp nhau”?

*

Năm 1928, József Attila đã có những mối tình thực sự ‘bằng xương bằng thịt” đầu tiên. Tuy nhiên, trong thi phẩm “Hãy đặt tay em” sau đây, tình cảm của ông vẫn có nét tuyệt vọng và bi thảm:

TEDD A KEZED…

Tedd a kezed
homlokomra,
mintha kezed
kezem volna.

Úgy őrizz, mint
ki gyilkolna,
mintha éltem
élted volna.

Úgy szeress, mint
ha jó volna,
mintha szívem
szíved volna.
(1928. máj. - jún.)

Dịch nghĩa:

HÃY ĐẶT TAY EM…

Hãy đặt tay em
lên vầng trán anh
như thể tay em
cũng là tay anh

Hãy kèm giữ anh
như thể anh là tên sát nhân
như thể đời anh
cũng là đời em

Hãy yêu anh như thể
(em cảm thấy yêu anh)
như thể tim anh
cũng là tim em
(Tháng 5/6-1928)

Ba khổ của bài thơ là một chuỗi những lời khẩn cầu được nâng theo từng cấp độ. Nhà thơ yêu người con gái, nhưng anh ý thức được rằng cô gái không yêu anh như thế, hoặc có thể còn không hề yêu anh. Có điều, anh vẫn muốn nghĩ rằng, anh được yêu. Nét buồn thảm của bài thơ tập trung vào hai câu đầu của khổ thơ cuối: em hãy yêu anh như thể em vẫn còn yêu anh, như xưa… Chàng thi sĩ muốn mọi thứ vẫn như quá khứ, để chàng được yêu và được nhận lại tình yêu, cho dù, chàng biết mọi thứ đã trôi vào dĩ vãng…

Những nét buồn, những dư vị vô vọng, những sắc màu có lúc bi thảm trong tình yêu… không chỉ thấm đượm trong nhiều thi phẩm của József Attila thời ông còn trẻ, mà còn theo ông đến cuối đời, khi người thi sĩ vĩ đại nhất của nước Hung thế kỷ XX qua đời năm 32 tuổi trong một tai nạn đến giờ còn gây nhiều tranh cãi, mà không ít người vẫn muốn tin rằng ông đã quyên sinh…