Yemen được các tổ chức nhân đạo cảnh báo đang trên bờ vực của nạn đói, điều thường được đổ lỗi cho cuộc nội chiến, việc Saudi Arabia phong tỏa các cảng biển phía Bắc và đánh bom các cơ sở hạ tầng trọng yếu của quốc gia. Chính phủ từ chối trả lương cho công chức ở các khu vực bị phiến quân chiếm đóng và sự mất giá của đồng Riyal Yemen khiến nhiều người không thể mua được thực phẩm dù có sẵn.
Nhưng, một trong những nguyên nhân lớn nhất của nạn đói thường không được nhắc đến: một loại cây nhiều lá gọi là
qat (ở Việt Nam gọi là lá thiên đường - lá khát), theo
bài viết đăng trên “The Economist”.
Loại “
cỏ” này là thứ ma túy phổ biến nhất ở Yemen: 90% đàn ông và hơn một phần ba số phụ nữ thường xuyên nhai
qat, giữ lại bã một bên má đợi chất nghiện ngấm vào máu họ. Ngày trước, người Yemen chỉ nhai chừng một lần mỗi tuần và diễn ra giới hạn ở vùng núi phía Tây Bắc, nơi cây
qat phát triển. Sau thống nhất năm 1990, việc dùng
qat lan rộng về phía Nam. Ngày nay, thị trường
qat sôi động trên khắp cả nước.
Đàn ông chi phần lớn thu nhập cho cơn nghiện thay vì gia đình, có người tiêu đến 800 USD mỗi tháng. Thay vì tầm soát vũ khí hay các loại buôn lậu, binh lính tống tiền buộc chung chi ở các trạm kiểm soát để thỏa mãn cơn nghiện, đẩy chi phí vận chuyển hàng hóa tăng cao. Trong khi đất nước cạn kiệt nhu yếu phẩm như lúa mỳ, những vùng đất màu mỡ nhất được dành để trồng
qat, vì sinh lợi nhiều hơn, với diện tích gieo trồng tăng đến 12% mỗi năm.
Các quan chức gọi
qat là “
Viagra Yemen” và khuyến khích sử dụng. Taher Ali al-Auqaili, Tham mưu trưởng Quân đội, nói
qat là “
whisky của chúng tôi” và tuyên bố nó mang lại sức mạnh cho binh sĩ trong chiến đấu. Cả hai phe đều nhét
qat cho những đứa trẻ cầm súng của mình.
Khi các lãnh đạo địa phương ở Hadramawt, tỉnh lớn nhất nước, cố gắng tái lập lệnh cấm nhai
qat trong văn phòng, họ được triệu tập tới Riyadh để tham gia bữa tiệc
qat chung cùng Tổng thống Hadi. Chỉ al-Qaeda ở khu vực này từng thành công trong việc cấm
qat.
Bắc Yemen là khu vực bị đe dọa nhất bởi nạn đói, nhưng các phiến quân Houthi kiểm soát vùng này xem trọng sự độc quyền
qat như Hadi nắm giữ các mỏ dầu và khí đốt của đất nước.
Qat giữ cho các con đường tiếp tục hoạt động xuyên giới tuyến địch thù. Hàng chục xe tải chất đầy
qat chạy đến Marib ở miền Nam mỗi ngày. Thuế đánh trên
qat đem đến cho cả hai phe những khoản thu khổng lồ.
Không có dữ liệu gần đây, nhưng vào năm 2000, Ngân hàng Thế giới ước tính
qat chiếm 30% nền kinh tế Yemen. Ngay cả những người đói khát cũng chỉ ra ưu điểm của nó:
qat làm giảm sự thèm ăn, xoa dịu cơn đói. Nhưng điều vô lý vẫn hiện rõ, như lời của một quan chức miền Nam: “
Chúng ta đang chiến đấu chống Houthi với súng đạn nhưng lại hỗ trợ chúng bằng cái miệng của ta”.
