VIỆT NAM: MÃI NGHÈO VÌ TÂM LÝ KỲ THỊ NGƯỜI GIÀU?

Ai cũng biết rằng Việt Nam luôn là một nước nghèo, không chỉ so với thế giới mà ngay cả với các nước láng giềng. Chúng ta thường quy cho chiến tranh, cho phương thức sản xuất lạc hậu… nhưng phải chăng nguyên nhân sâu xa vì người giàu chưa bao giờ được coi trọng ở Việt Nam?

Nhìn lại nền văn hóa truyền thống của ta, ca dao tục ngữ đầy những câu như “tham thì thâm”, “nén bạc đâm toạc tờ giấy”, chuyện cổ tích thì người giàu luôn ở vai phản diện trong khi thực tế cho thấy, người giàu (cả ở Việt Nam và nước ngoài) không nhất thiết phải xấu và người nghèo không nhất thiết là người tốt!

Tâm lý kỳ thị người giàu ở Việt Nam càng nặng nề trong suốt thời bao cấp, cho đến thời mở cửa, doanh nhân được chính thức công nhận là một nghề thì người ta mới dám công khai mơ ước về sự giàu có. Tuy nhiên, làm giàu không dễ và tâm lý kỳ thị người giàu ăn sâu bén rễ, rất khó triệt tiêu nhanh chóng!

Mới đây, tình cờ tôi được đọc một bài trên mạng xã hội Facebook với tiêu đề “Những kẻ có tài, có tiền nhưng không có liêm sỉ”. Tác giả liệt kê tên một loạt ca sĩ, nghệ sĩ, người mẫu nổi tiếng và nhận xét: “Khoe khoang biệt thự triệu đô, xe hơi hàng chục tỷ đồng, túi xách hàng tỷ đồng, quần áo hàng trăm triệu, những cuộc du hý nước ngoài, những đám cưới vung vãi tiền bạc, khoe thân thể, khoe người yêu, khoe con cái...

Đó là những thứ khoe khoang của những ca sĩ, diễn viên, chân dài, người nổi tiếng... Thật đau lòng khi nó tràn ngập trên các phương tiện thông tin đại chúng cùng với những tin tức trẻ em nghèo không có phương tiện đến trường, các cụ già còm cõi bán vé số, những người bệnh chờ chết vì không có tiền chữa bệnh, những ngôi nhà như những cái lều ổ chuột của bao người dân... Và cả người mẹ nghèo tự tuẫn để lấy tiền phúng đóng tiền học phí cho con...”.

Tác giả bài viết có vẻ là người nhiệt huyết, quan tâm đến xã hội và có cách viết dễ đi vào lòng người, nhưng bài này thì mình không thể đồng tình. Khó có thể tưởng tượng đến thế kỷ 21, thời kinh tế thị trường còn có người suy nghĩ như thế và đáng ngại hơn nữa là trong vòng một ngày có rất nhiều người tỏ ý thích (like), chia sẻ (share) bài viết, cùng hàng trăm bình luận (comment) hầu hết đều sặc mùi kỳ thị người giầu. Hiếm người nhận ra sự hẹp hòi, vi phạm luật pháp và vi phạm cả quyền con người trong bài viết này.

Đặt giả thiết những người mà tác giả chê bai không làm gì vi phạm luật pháp thì việc kiếm tiền và chi tiêu hợp pháp của họ không ai có quyền can thiệp. Hơn nữa, tác giả rất sai lầm khi quy kết những thông tin trên báo lá cải, vốn truyền thông điệp theo kiểu giật tít câu view, với thực tế đời sống của họ.

Mà kể cả họ có chi tiêu như vậy thì đó cũng là việc riêng của họ vì có người mua người lao động mới có công ăn việc làm, thoát khỏi đói nghèo. Nghệ sĩ là một nghề có tính đặc thù, rất vất vả và tuổi nghề không cao nên không thể đem chuẩn mực của người thường để so sánh với họ. Họ sống bằng danh tiếng nên cần có nhu cầu quảng bá khác với những nghề khác - nhận xét của tác giả chứng tỏ sự kém hiểu biết và hẹp hòi.

Một sai lầm lớn khác của tác giả là buộc tội người giàu chi tiêu xa xỉ trong khi đất nước còn quá nhiều người nghèo. Nhưng nếu người giàu không chi tiêu, người nghèo có bớt nghèo không hay sẽ nghèo hơn vì hàng hóa không bán được nên bị thất nghiệp? Nếu người giàu đem số tiền mình có chia cho người nghèo có làm xã hội bình đẳng và thịnh vượng hơn không?

Thực tế phát triển xã hội đã cho thấy, của cải nhận được nhờ từ thiện chỉ tốt để giải quyết những khó khăn ngắn hạn như ốm đau, thiếu tiền học… còn cái giàu bền vững chỉ có được nhờ lao động của bản thân. Thực ra người nghèo mới nên xấu hổ vì trừ những người không may, lỡ vận hoặc sức khỏe kém, quá nhiều người nghèo là do lười biếng, kém cỏi.

Vì sao người giàu khoe khoang thì bị chê bai, xói móc, còn người nghèo kêu ca lại không? Phải chăng vì những người chê đang ghen tị với sự giàu có của số người kia? Và liệu có ai tìm hiểu, những người giàu mà họ đang chê bai thù hận kia với những người tỏ ra đạo đức này, ai đang thực sự đóng góp từ thiện, tạo công ăn việc làm nuôi người nghèo?

Suốt thời thơ ấu, mình đã chứng kiến đất nước trong cảnh bần hàn, cơm không có ăn, áo không đủ mặc, từ thành thị đến nông thôn cảnh quan đều nhếch nhác, tiêu điều, khách du lịch đến không có gì để thăm quan trừ mấy di tích chiến tranh. Mình vốn tưởng Việt Nam chỉ có vậy cho đến khi được đọc sách thời Tự lực Văn đoàn, nghe gia đình kể lại mới biết Hà Nội, Sài Gòn đều từng là đất kinh kỳ nổi tiếng thanh lịch, Hòn ngọc Viễn Đông, v.v...

Sự thể thế này, một phần do chiến tranh nhưng phần lớn là bởi suy nghĩ ấu trĩ, căm ghét người giàu của một bộ phận người ít học, được dịp lợi dụng các cuộc cải cách ruộng đất, cải tạo tư sản... để thỏa chí dập vùi người hữu sản. Họ không hề nghĩ giàu hay nghèo đều không phải là tội ác, hầu hết người giàu đều do họ hay cha ông tự tay làm nên.

Sự tiêu pha của người giàu sẽ giúp người nghèo có công ăn việc làm, qua đó phát triển kinh tế. Và chính những công trình như nhà cửa, lăng tẩm, trang sức... của người giàu giúp cho những người thợ có cơ hội phát triển tay nghề, để lại di sản cho ngành du lịch sau này. Học thuyết kinh tế hiện đại đã cho thấy, chính sự tiêu dùng chứ không phải tiết kiệm mới là động lực cho kinh tế phát triển.

Thực tế ở Việt Nam đã cho thấy sự cướp bóc của người giàu qua các cuộc cải cách ruộng đất, cải tạo tư sản để chia cho người nghèo đã không khiến dân nghèo giàu lên vì người nghèo không biết cách làm đồng tiền sinh lời, mà còn triệt tiêu động lực phát triển của các cá nhân, tàn phá kinh tế, cảnh quan đất nước.

Khi ra nước ngoài, ngắm nhìn các công trình cổ kính của vua chúa, quý tộc của họ, ta có bao giờ tự hỏi: “Vì sao Việt Nam không còn mấy di sản để tự hào với khách thăm quan? Phải chăng chính vì tính hẹp hòi, ghen ăn tức ở của chúng ta, đời sau luôn có xu hướng phá hết di sản của những triều đại trước?”. Để lại một đất nước mãi nghèo nàn, lạc hậu cả về kinh tế, văn hóa và sự bao dung.

Không ai ủng hộ cách tiêu tiền quá lố của nhiều người nhưng đó là quy luật của nhà giàu mới nổi. Tục ngữ xưa có câu: “Học chữ chỉ cần một đời, học ăn phải hai đời, còn học chơi phải ba đời” - với lịch sử hơn hai ngàn năm là một nước nghèo, lại sai lầm là kỳ thị người giàu suốt hơn nửa thế kỷ thì người giàu mới nổi chưa biết tiêu tiền cho đẹp là đương nhiên.

Tuy nhiên, GIÀU và LỐ đều không phải tội lỗi, có thể bị chê cười nhưng không đáng bị căm ghét.

Một quốc gia chỉ có thể giàu mạnh khi những người dân giàu có. Nhưng không ai muốn/dám làm giàu khi bị xã hội xoi mói, kỳ thị, thậm chí thù hận. Mong truyền thông và xã hội hãy góp phần nâng cao nhận thức cho công chúng về cách chi tiêu đẹp nhưng hãy loại bỏ ngay tư tưởng kỳ thị hay căm ghét người giàu để Việt Nam có thể vĩnh viễn thoát khỏi vị thế của quốc gia nghèo!

(*) Bài viết đã trích đăng trên báo điện tử “Vietnamnet” với tiêu đề “Khoe biệt thự, xe hơi, túi hiệu... là không thể tha thứ?”. Bản trên NCTG là bản gốc của tác giả với sự chỉnh lý, biên tập của NCTG.