TỪ KOCS ĐẾN KOCSI, COUCH, COCHER, KUTSCHE

Chiếc xe ngựa kéo bốn bánh, biểu tượng của làng Kocs

Kocs là một làng nhỏ nằm trong Tiểu vùng Tatai thuộc tỉnh Komárom-Esztergom nằm về phía Bắc Hungary. Có thể tới Kocs theo quốc lộ nối Tata-Győr, theo đường M1, hay đường 100, từ lối rẽ đi Tata tới Kocs khoảng 9 km. Theo số liệu tháng Giêng năm 2008, dân số làng Kocs chỉ có 2.633 người, diện tích chỉ có 58 km2. Điều đặc biệt, ít người biết đến, biểu tượng của làng này là chiếc xe ngựa kéo (tiếng Hung thường gọi là kocsi hay szekér).

Tên Kocs của làng được lấy theo tên dòng họ làm chủ vùng này từ thời Árpád, tức là từ thời lập quốc của Hung, đó là các dòng họ Koch, Kocs, Kos. Những văn bản chính thức và thư tịch còn lại nhắc tới làng này đầu tiên vào năm 1237, dưới tên Ruch hay Kuch.

Kể từ năm 1332, Kocs đã thuộc về lãnh địa của Vương triều Hungary, vua Károly Róbert đã ban thưởng vùng đất này cho một người có tên là Csór Tamás, đã có công cứu nhà vua trong một cuộc chinh phạt vùng đất Havasföld. Năm 1342, trong đám tang của vua Károly Robert người ta đã sử dụng những chiếc kiệu và xe kéo do thợ của Csór Tamás đóng, được sử sách miêu tả dưới các tên gọi như xe lúc lắc Hung (magyar ingó szekér), xe đu đưa (hintálló szekér), sở dĩ gọi như thế vì các thùng xe của các loại xe này được treo bằng các kết cấu như đai da, sau này là nhíp hay lò so để giảm sóc, khi chạy thùng xe thường hơi đung đưa hay lắc qua lắc lại...

Một chiếc xe ngựa kéo 4 bánh do những thợ đóng xe làng Kocs đóng

Thợ thủ công của làng này là những người đầu tiên đã đóng xe ngựa kéo có bốn bánh loại nhẹ, kết cấu treo trên lục địa châu Âu. Năm 1343, trong chuyến đi Naples (Ý), nữ hoàng Erzsébet (vợ góa của vua Károly Róbert) đã sử dụng xe đu đưa 4 ngựa kéo, sau đó cũng vào năm ấy mẹ của vua Nagy Lajos trong chuyến đi từ Naples tới La Mã (Roma) đã đi xe 6 ngựa kéo (currus mobilison).

Trong một lá thư của vua Nagy Lajos viết năm 1372, đã thấy nhắc tới “xe có thùng treo bằng các dây đai da” (Post ipsam curram pendentem transmittere). Năm 1386, sau cái chết của vua Nagy Lajos cả hai loại xe ngựa kéo là szekér và hintó đều được sử dụng trong chuyến đi từ thành Buda tới Dzakovár của các nữ hoàng Erzsébet và Mária.

Xe hintó (kết cấu thùng treo) xe ngựa kéo sang trọng nổi tiếng một thời

Trong những năm đầu thế kỷ XV, dưới thời vua Hunyadi Mátyás, trong một xưởng thủ công nằm cạnh tuyến đường chính nối thành Buda và thành phố Vienna (Áo), thợ đóng xe của làng Kocs (tiếng Hungary gọi là bognár) đã cho ra đời loại xe bốn bánh, 3 ngựa kéo trọng lượng nhẹ, có nhiều cải tiến mới trước đó chưa hề có. Chính loại xe này đã làm cho Kocs trở thành một địa danh nổi tiếng khắp thế giới, nhất là châu Âu thời bấy giờ.

Tử cái tên Kocs (chúng ta đều biết từ tên Kocs, người Kocs hay những gì thuộc về Kocs trong tiếng Hung đều trở thành kocsi), loại xe sản xuất ở đây được gọi là kocsi. Những người thợ đóng xe Kocs đem nghề đi khắp đất nước và tới một số vùng ở châu Âu. Loại xe 4 bánh này được sử dụng rộng rãi trong giao thông đường bộ ở trong và ngoài nước trong mấy thế kỷ, khi chưa có xe cơ giới.

Kocsi, xe 4 bánh, 3 ngựa kéo một sản phẩm tiêu biểu cho sự khéo léo và óc sáng tạo của người Hungrary

Từ đó mọi loại xe 4 bánh đều được gọi là kocsi, hay biến thể của nó như trong tiếng Anh là couch, tiếng Pháp là cocher, tiếng Đức là kutsche. Xuất xứ của từ này, đến nay thật đáng tiếc,  đa số người Anh, Đức, hay Pháp và ngay cả nhiều người Hung cũng không còn biết đến.

Hiện nay ở Kocs có nhà bảo tàng trưng bày trên 100 loại xe ngựa kéo đủ các loại, từ những giai đoạn sơ khai, đến các loại xe được dùng rộng rãi ở Hungary và Châu Âu vào các thế kỷ XVI, XVII, XVIII, có những chiếc xe từng là tài sản quý một thời của các nhà quý tộc, các bậc vương giả và nhiều nhân vật nổi tiếng trong lịch sử Hungary.