Rózsás János thời trẻ - Ảnh tư liệu
Rózsás János - thường được gọi bằng cái tên “Solzhenitsyn của Hungary” - chào đời ngày 6-8-1926 tại Budapest. Cuối Thế chiến thứ Hai, khi quê hương Hungary bị xô đẩy vào cuộc Thế chiến tàn khốc, như các bạn cùng trang lứa, ông buộc phải gia nhập Levente, một tổ chức của chính phủ Hungary thân Hitler, bắt buộc thanh thiếu niên độ tuổi 13-21 phải sống và sinh hoạt theo một chế độ quân sự hà khắc và giáo dục họ theo hệ tư tưởng sô-vanh bá quyền.
Tháng 12-1944, khi Hồng quân Liên Xô tràn vào Hungary, ông bị bắt giữ và bị kết án tù khổ sai với tội danh “
tự nguyện chiến đấu chống lại Liên Xô”. Bị đưa sang Liên Xô, thời kỳ 1944-1953, Rózsás bị cầm tù trong các trại tập trung của hệ thống Gulag. Đặc biệt, ông từng có 3 năm tù chung và chơi thân với Aleksandr Solzhenitsyn, tác giả bộ sách “Gulag - Quần đảo ngục tù” vạch trần bộ mặt gian manh và độc đoán của thể chế Stalinist (*). Nhờ người bạn tù, trong những năm tháng cay nghiệt đó, ông đã học thạo tiếng Nga và yêu nền văn hóa Nga.
Được hồi hương năm 1953 trong thời kỳ “tan băng” sau cái chết của “Nhà độc tài đỏ” Stalin, Rózsás được Tòa án Tối cao Liên Xô phục hồi năm 1962. Từ năm 1997, ông là thành viên Hội Nhà văn Hungary. Trước năm 1989, những hồi tưởng của Rózsás về hệ thống Gulag chỉ có thể được ra mắt ở nước ngoài: “Thời thanh niên cay đắng” (Keserű ifjúság, 1986) và “Nuôi dưỡng hy vọng “ (Éltető reménység, 1987) được ấn hành tại München (CHLB Đức).
Sau biến chuyển dân chủ của Hungary năm 1989, các tác phẩm của Rózsás đã được in trong nước và gây nhiều tiếng vang trong giới nghiên cứu sử, cũng như trong số những người từng kinh qua kiếp tù đày cơ cực như ông: “Chị Dusia” (Duszja nővér, 1995), “Bách khoa toàn thư về Gulag” (GULAG-lexikon, 2000) và “Phận người Levente” (Leventesors, 2005). Bản thân tác giả cũng được vinh danh: sau danh hiệu Công dân Danh dự tỉnh Zala và TP Nagykanizsa, tháng 8-2001, Rózsás được nhận Huân chương Chữ thập (dân sự) Cộng hòa Hungary.
Phần thưởng cao quý nói trên được trao tặng cho Rózsás để tưởng thưởng những nỗ lực của ông trong việc nghiên cứu những vấn đề sử học quan trọng, được coi là nguồn tư liệu gốc, cũng như, những trải nghiệm quý báu mà ông đã ghi lại cho đời trong các tập hồi ký, và đường đời mẫu mực của một con người chân chính. Trong thời gian tới, NCTG sẽ đang tải một số tư liệu liên quan đến cuộc đời và sự nghiệp của tác giả quan trọng này, ngõ hầu rọi sáng một số nét đen tối trong lịch sử hiện đại Hungary và thể chế độc tài toàn trị Stalinist.
(*) Trong tác phẩm “Gulag - Quần đảo ngục tù”, Aleksandr Solzhenitsyn có dành một số trang viết về người bạn tù người Hung của mình.
