Hiện trường một vụ sát hại người Tzigane tại vùng Tiszalök
Bản báo cáo của Ân xá Quốc tế cho rằng chính quyền Hungary đã bỏ qua việc xem xét những động cơ phân biệt, kỳ thị sắc tộc có thể có trong những vụ tấn công này.
Thiếu sót trầm trọng trong vấn đề bảo vệ người Tzigane
Trong cuộc họp báo để công bố bản báo cáo, diễn ra tại Budapest ngày hôm qua, ông Nicola Duckworth, giám đốc khu vực Châu Âu và Trung Âu của Ân xá Quốc tế cho hay: tại Châu Âu, trạng thái sức khỏe của dân Tzigane tệ hại hơn, tỉ lệ lao động, thu nhập của họ cũng kém hơn so với các cộng đồng đa số.
Bên cạnh đó, cảnh sát thường coi họ là những tên tội phạm tiềm ẩn, và ít để tâm khi họ có xu hướng trở thành những nạn nhân tiềm ẩn. Ông Nicola Duckworth lưu ý rằng khi điều tra thủ phạm của chuỗi tấn công nhằm vào sắc dân Tzigane tại Hungary thời kỳ 2008-2009, chính quyền Hungary đã có những thiếu sót trầm trọng trong cách phản ứng trước những hành vi phạm tội có động cơ hằn thù chủng tộc.
Bà Barbora Černušáková, nhà nghiên cứu đề tài Đông Âu của Ân xá Quốc tế cho hay, bản báo cáo bao hàm kết quả của một năm nghiên cứu. Họ đã tìm gặp người nhà các nạn nhân, đại diện chính quyền địa phương và cảnh sát, các ủy viên công tố, thẩm phán, luật sư và đại diện các cơ quan, chính quyền nhà nước.
Nhận định chính yếu của báo cáo là do hệ thống tư pháp hình sự của Hungary còn nhiều thiếu sót, nên chính quyền nước này đã lơ là trong việc thực hiện những biện pháp cần thiết để ngăn chặn bạo lực nhằm vào dân Tzigane. Bởi lẽ, cho dù Hungary có luật định về những hành vi phạm tội gây hằn thù sắc tộc, nhưng sự thực hiện đạo luật ấy chưa phù hợp, vì cảnh sát không đủ lực để nhận biết và xem xét loại hành vi phạm tội đó.
Các luật sư đại diện cho những nạn nhân Tzigane bị tấn công và nhiều tổ chức nhân quyền cũng khẳng định với Ân xá Quốc tế rằng cảnh sát rất hay loại trừ động cơ kỳ thị sắc tộc ngay từ khi cuộc điều tra được bắt đầu. Cảnh sát Hungary cũng chưa có được sự hướng dẫn phải xử lý, xem xét những vụ án loại đó bằng cách nào, phải đối xử làm sao với các nạn nhân.
Cơ quan công tố cũng chưa được hướng dẫn phải giám sát bằng cách nào quá trình điều tra các vụ án như vậy. Bên cạnh đó, theo một tờ trình năm 2005, tại Hungary, việc đào tạo cảnh sát liên quan tới các vụ án hằn thù sắc tộc chủ yếu tập trung vào các đặc điểm văn hóa của dân Tzigane, cũng như khả năng tham gia các hành vi tội phạm của sắc dân này, chuú không nhằm vào các vụ án phân biệt chủng tộc và những hành vi bạo lực nhằm vào người Tzigane.
Cũng là một thiếu sót trầm trọng khi các nạn nhân Tzigane không được nhận sự hỗ trợ thích hợp về tâm lý, xã hội và pháp luật. Nhiều khi, họ còn không được thông báo đầy đủ về vụ án.
Một nghi can trong chuỗi tấn công nhằm vào người Tzigane bị áp tải đến tòa
Bản báo cáo cũng nhắc đến chuyện, liên quan đến vấn đề phòng chống tội phạm, chính quyền đã không thực hiện các biện pháp có hiệu quả để xem xét, kê khai tính chất và mức độ của vấn đề, vì nhiều lý do, trong đó có lý do là chính quyền đã không thu thập những dữ liệu chi tiết - theo từng sắc tộc - về các vụ bạo hành mang tính hằn thù chủng tộc, để có thể nhận biết xu hướng tội phạm và khởi thảo những chương trình phòng chống thích hợp.
Sở dĩ có tình trạng đó cũng một phần bởi đạo luật bảo vệ dữ liệu của Hungary bị diễn giải theo hướng không cho phép chính quyền được thu thập dữ liệu theo đơn vị sắc tộc và giới tính.
Cuối cùng, bà Barbora Černušáková nhận định: sang năm, Hungary sẽ giữ vai trò chủ tịch luận phiên của Liên hiệp Châu Âu và như thế, Thủ tướng Orbán Viktor và nội các mới của nước này sẽ có một cơ hội đặc biệt để cải thiện tình thế và chống lại những vụ bạo hành mang tính hằn thù chủng tộc.
Hiện trạng người Tzigane tại Hungary
Tzigane (hay Roma) là cộng đồng sắc tộc thiểu số lớn nhất tại Hungary, và là cộng đồng thiểu số duy nhất mà không có nước mẹ. Theo đạo luật Bảo vệ dữ liệu năm 1992, không được lưu giữ trong sổ sách giấy tờ những dữ liệu liên quan đến sắc tộc của công dân nếu không được họ cho phép bằng văn bản - do đó, người Tzigane được định nghĩa là người tự coi mình là Tzigane trong các cuộc thống kê dân số, bầu cử, tại trường sở và ở chính quyền địa phương.
Ca sĩ Oláh Ibolya, giải nhì Megasztár 2004, một điển hình về nỗ lực vươn lên của người Tzigane tại Hungary
Vì vậy, theo các dữ liệu chính thức, chỉ khoảng 200 ngàn người coi mình là Tzigane tại Hungary, nhưng con số trong thực tế là từ 500 ngàn đến 1 triệu, tức là chiếm 5-10% dân số Hungary. Ngoại trừ một bộ phận nhỏ được coi là thành đạt và hội nhập với xã hội, đa phần sắc dân Tzigane có cuộc sống nghèo khổ, tỉ lệ thất nghiệp, thất học và tội phạm cao, và họ cũng thường là nạn nhân của các vụ bạo hành mang tính phân biệt chủng tộc.
Điển hình là chuỗi những cuộc tấn công bằng súng và bom xăng nhằm vào người Tzigane trong hai năm 2008-2009, khiến 6 người thiệt mạng, nhà cửa của họ bị phá hủy, mà hiện nay Cục Điều tra Quốc gia Hungary vẫn đang tiến hành điều tra và đã có 4 nghi can chính bị tạm giam.
Điều đáng nói là một số chính đảng, tổ chức cực hữu của Hungary - điển hình là đảng JOBBIK tham gia Quốc hội - và ngay cả một bộ phận của cơ quan tư pháp, hành pháp Hungary, đã nhìn nhận và sử dụng khái niệm “
tội phạm Tzigane” để ám chỉ tỉ lệ tội phạm trong sắc dân Tzigane là khá cao, và do đó, phần nào đặt dấu ấn lên cái nhìn thiếu thiện cảm và thiếu đồng cảm của xã hội Hungary với những vấn nạn và khó khăn của người Tzigane.
Những năm trước, đã có nhiều nhóm Tzigane ở Hungary tràn sang một số nước như Pháp, Canada để tìm đất sống bằng cách xin tị nạn, một số nhất định trong các nhóm này đã được định cư ở nước ngoài. Cho dù không khẳng định rằng chính quyền Hungary có chính sách phân biệt đối xử với sắc dân Tzigane nhưng nhiều nước Phương Tây cũng đã cảnh cáo Hungary cần có biện pháp thích hợp và hữu hiệu hơn trong việc giúp dân Tzigane hội nhập vào xã họi bản địa, tránh được những bạo hành.
Thái độ của chính quyền Hungary
Bản báo cáo của Ân xá Quốc tế đã được gửi cho chính quyền Hungary và trong tuần này, Bộ Hành chính và Tư pháp, Bộ Nội vụ sẽ có cuộc gặp gỡ các thành viên Ủy ban Nhân quyền trực thuộc Quốc hội Hungary để bàn bạc về vụ này.
Trước mắt, Bộ Hành chính và Tư pháp Hungary đã ra một thông cáo cho biết các Bộ và cơ quan hữu quan sẽ xem xét những nhận định và đề xuất trong báo cáo, nhưng Hungary cương quyết bác bỏ một phần nội dung bản báo cáo, đặc biệt là những khẳng định theo đó “
chính quyền Hungary bất lực trong việc bảo vệ các cộng đồng bị đe dọa”.
Theo thông cáo, trong công tác điều tra, Hungary không phân biệt những vụ bạo hành nhằm vào sắc dân Tzigane hay các sắc tộc khác - nhờ nỗ lực của cơ quan điều tra mà tháng 8 vừa rồi, cáo trạng buộc tội trong chuỗi tấn công nhằm vào người Tzigane đã được hoàn tất. Tuy nhiên, thông cáo cũng thừa nhận rằng do một số yếu kém trong cầm quyền của những năm trước đây, khả năng bảo vệ công dân của nhà nước đặc biệt giảm sút.
Thông cáo khẳng định: để đảm bảo sự chung sống hòa bình giữa các sắc dân Tzigane và không Tzigane và giảm những căng thẳng trong xã hội, nội các mới của Hungary coi việc củng cố an ninh, nghiêm khắc hơn với các hành vi bạo hành và có những biện pháp riêng với sắc tộc Tzigane là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất.
Sẽ giữ cương vị Chủ tịch luân phiên của EU từ đầu năm tới, Hungary cũng cho rằng một mục tiêu nổi bật của mình là khởi thảo một chiến lược thống nhất của Châu Âu trong vấn đề hội nhập của dân Tzigane.
(*) Bản tin đã đăng trên RFI.
