Ngày 15-4 năm nay, nhà thờ Notre Dame (Đức Bà) ở Paris bị cháy lớn. Ngọn lửa ngùn ngụt thiêu hủy một tháp chuông và vòm nhà thờ, cũng may là cấu trúc và nền tảng vẫn còn giữ nguyên.
Chỉ trong vòng 24 tiếng đồng hồ, một số nhà tỉ phú đã lên tiếng hứa tặng tài chính để giúp xây dựng lại Notre Dame. Các tỉ phú Pháp, bao gồm François-Henri Pinault, gia đình Bernard Arnault và Bettencourt Meyers đã góp tặng tổng cộng 680 triệu USD cho việc tái dựng nhà thờ. Bên cạnh đó còn có những đóng góp của tập đoàn dầu hỏa Total (113 triệu), nhóm JCDecaux (22 triệu) và nhà băng Société Générale (11 triệu). Apple - công ty giàu có nhất toàn cầu - cũng vừa lên tiếng là họ sẽ giúp đỡ việc tái thiết này.
Gần một tỷ USD được quyên góp chỉ trong vòng 24 giờ. Người ta chóng mặt không chỉ vì con số quyên góp, mà còn là tốc độ quyên góp.
Và gần như ngay lập tức, xuất hiện một làn sóng phản đối - hoặc ít nhất là không đồng tình - với vụ quyên góp này. Làn sóng là hiện thân của chủ nghĩa whataboutism.
Thế nào là “whataboutism?”. Nó là sự so sánh, cò kè, than phiền về những tình huống mà nó cho là bất công. Nó là sự cà khịa, kiểu “mày với tao cũng như nhau mà sao mày được hưởng lợi, còn tao thì không?”.
Trong vụ Notre Dame, whataboutism được thể hiện qua những màn bắt bí nhau, ví dụ:
- Tại sao cho Notre Dame 1 tỷ mà không dùng tiền đó giúp người nghèo?
- Tại sao không dùng một tỷ đó để cứu biến đổi khí hậu?
- Tại sao không dùng một tỷ đó để cứu ô nhiễm đại dương?
- Tại sao không dùng một tỷ đó để giúp người tị nạn Rohingya?
- Tại sao không dùng một tỷ đó để giúp người dân Puerto Rico khắc phục hậu quả của cơn bão Maria?
Muôn ngàn cái tại sao như vậy. Ở đây chỉ liệt kê vài cái “tại sao” sơ qua mà tôi bắt gặp được trên mạng xã hội.
Ở một khía cạnh nào đó, whataboutism có cái đúng của nó. Nhưng trong vụ Notre Dame, các vị tín đồ của whataboutism, nói một cách lịch sự, là vô duyên bạo. Này nhé…
1. Đa số các tỷ phú và tập đoàn quyên góp cho đến nay là của nước Pháp. Nhà thờ Notre Dame là một di sản tôn giáo, và là một biểu tượng của văn hóa Pháp - nay nó bị hư hại và cần tiền để sửa chữa, các vị tỷ phú Pháp góp tiền để tái thiết nó thì có gì sai? Người Pháp thì không thể yêu mến và bảo vệ văn hóa Pháp à?
2. Các vấn đề về người nghèo, người tỵ nạn, biến đổi khí hậu, v.v… là những vấn đề lớn. Muốn giải quyết chúng, cần phải có những chương trình, những sách lược, cùng những nỗ lực tột cùng của các bên liên quan, v.v… chứ không phải chỉ quẳng cho một đống tiền là xong chuyện. Nếu tiền giải quyết được tất cả thì vài nơi như Châu Phi sẽ không phải chìm đắm trong tụt hậu như bây giờ.
3. Các tín đồ whataboutism thường đưa ra một cảm giác là các tỷ phú này CHỈ quyên góp cho vụ Notre Dame và làm ngơ trước những tai ương và vấn nạn (toàn cầu) khác. Họ có biết chắc chắn không? Biết đâu những tỷ phú quyên góp cho Notre Dame ấy trong quá khứ cũng đã từng giúp các dự án thiện nguyện khác? Nếu đã không biết chắc thì đừng giãy lên là tại sao họ chỉ giúp cái này mà không giúp cái kia? Có khi sự thật lòi ra thì lại bị tẽn, khổ lắm!
Cứ hãy tưởng tượng giờ Bill Gates móc hầu bao ra, chi sơ sơ khoảng 200 triệu đô để giúp tái thiết Notre Dame, và có bạn tín đồ whataboutism giãy nãy, “sao Bill Gates không đem tiền đó cứu người nghèo ở Châu Phi?”.
Đúng là có thể lăn ra chết vì cười!
