20 năm trước: ROMANIA, XỨ SỞ CỦA “NGƯỜI CHỈ ĐƯỜNG” MÊ MUỘI

Đường lối biệt lập với phe XHCN ở Đông Âu

Thượng tuần tháng 11-1989, tại Đại hội lần thứ 14 Đảng Cộng sản Romania (PCR), thủ lĩnh Nicolae Ceauşescu, khi ấy đã 71 tuổi, lại đắc cử một nhiệm kỳ lãnh đạo 5 năm nữa trong sự “nhất trí toàn diện” của toàn đảng.

Tính đến thời điểm đó, đã từ vài thập kỷ, sự ngự trị của tệ sùng bái cá nhân ở mức độ thô thiển, cũng như, những hành vi kiểm soát của “Người chỉ đường” (Conducător) Ceauşescu trên mọi mặt của đời sống tôn giáo, giáo dục, kinh tế, xã hội và đời sống dân sự đã khiến Romania trở thành một quốc gia tụt hậu ở mức độ ghê gớm tại vùng Đông Trung Âu.

Những gì đã xảy ra cho thấy, trong năm 1989, Ceauşescu ngày càng tách biệt hơn với thế giới cộng sản. Tháng 8-1989, ông còn đề xuất một hội nghị thượng đỉnh để bàn bạc về các vấn đề của CNCS Châu Âu và bảo vệ CNXH tại các quốc gia đó, nhưng đề xuất của ông bị các quốc gia Khối Hiệp ước Warsaw và cả Trung Quốc bác bỏ vì tính lỗi thời và quá lạc hậu của nó.

Thậm chí, sau khi Bức tường Berlin sụp đổ và các lãnh tụ thượng đỉnh của Đông Đức và Bulgaria đã bị thay thế, Ceauşescu dường như vẫn không ý thức được khả năng mình sẽ bị triệt thoái.

Có lẽ, tới lúc đó, Ceauşescu đã hoàn toàn chối bỏ thực tế. Trong khi Romania phải trải qua một thời kỳ vô cùng khó khăn khi người dân bị thiếu thốn trầm trọng những mặt hàng nhu yếu phẩm, vị lãnh tụ vẫn cho rằng đất nước ông đang có “đời sống cao” dưới sự lãnh đạo của ông.

Dường như ông đã bị đánh lừa bởi tệ nịnh bợ, “báo cáo láo”: trước những chuyến thăm của ông, người ta đã mang hàng hóa đến chất đầy các cửa hiệu, mang gia súc, thịt, bơ, sữa… đến các nông trang. Cuối năm 1989, hàng ngày, vô tuyến nước này vẫn có những chương trình biểu dương các nông trang có “thành tích” thu hoạch “bội thu”, trong khi Romania đang đói khát hơn bao giờ hết.


Về đối ngoại, Ceauşescu phản đối mạnh mẽ chính sách cải tổ (perestroika) và công khai (glasnost) của Gorbachev, đặt mình vào thế đối đầu với điện Kremlin. Thậm chí, Ceauşescu còn đề nghị giới lãnh đạo Liên Xô trở về quan niệm cứng nhắc trước kia, yêu cầu Liên bang Xô-viết can thiệp và đàn áp mọi phong trào dân chủ và giải phóng tại khu vực Đông Âu ở nửa sau năm 1989.

Tuần đầu tháng 12-1989, Ceauşescu đã có một hội đàm tại Moscow với người đồng nhiệm Liên Xô, tổng bí thư Gorbachev. Lãnh tụ Romania không hề có ý thực hiện những cải tổ do điện Kremlin khuyến dụ, do vậy, lần cuối cùng, nhà lãnh đạo Liên Xô đã trách móc rằng ông không thấy Bucharest có chút đổi thay nào.

Điều này đã khiến Ceauşescu phát khùng và theo các nhân chứng, trong vòng 3 giờ của chuyến đi săn cuối cùng, diễn ra 2 tuần trước khi bị hành quyết, ông đã xả súng và trút hết sự giận dữ, bức xúc lên đàn chim tội nghiệp.

Trong hoàn cảnh được sùng bái và tung hô vô độ, thái độ “mũ ni che tai” ấy của người tự xưng là “Thiên tài của dân Carpathian” đã khiến vài tuần sau đó, biến chuyển ở Romania đã diễn ra rất nhanh chóng, bất ngờ và nhuốm màu sắc bạo lực, cuốn trôi hoàn toàn vương triều của Ceauşescu trong vòng chưa đầy nửa tháng!

20 năm nhìn lại: tâm trạng hoài nhớ quá khứ

Kể từ khi lên nắm quyền rồi trở thành lãnh tụ tối cao, Ceauşescu đã xây dựng tại Romania một mô hình cộng sản đặc biệt, được coi là mang tính dân tộc - thậm chí, dân tộc cực đoan trong thời gian cuối - và có nhiều điểm độc lập với Liên Xô.

Ngay từ thập niên 60 thế kỷ trước, ông đã chấm dứt sự tham gia tích cực của Romania trong Khối Hiệp ước Warsaw (mà Romania là một thành viên chính thức), và từ chối tham gia cuộc xâm lược Tiệp Khắc năm 1968 cùng sự công khai lên án mạnh mẽ hành động này.

Không có sự hiện diện của quân đội Liên Xô tại Romania, Ceauşescu đã tiến hành một đường lối đối ngoại độc lập, nhiều khi thân cận với Phương Tây, và trở thành một thành viên bất tuân trong nội bộ khối Đông Âu.

Một phần vì vậy, phần vì chán ngán những đấu đá trên chính trường diễn ra trong hai thập niên nay, và đời sống người dân không được cải thiện như ý, những thăm dò dư luận mới nhất cho thấy đa số cư dân Romania cho rằng Nicolae Ceauşescu “công nhiều hơn tội”.


Trung tuần tháng 11 qua, điều tra của Viện Nghiên cứu Dư luận xã hội CURS - thực hiện theo đơn đặt hàng của nhật báo “Jurnalul National” (Romania) - cho biết, theo 52% số người được hỏi, Ceauşescu “công tội quân bình”, và 31% cho rằng vị thủ lĩnh có nhiều công lao hơn là tội lỗi.

Cho dù, như “Jurnalul National” nhận xét, 20 năm trước, đa số cư dân Romania còn vui mừng khi cặp vợ chồng nhà độc tài bị hành quyết trong dịp Noel vì khi ấy dân Romania coi họ như “cặp ma cà rồng hút máu nhân dân”.

Những ngưòi hoài nhớ thể chế Ceauşescu đa phần đã trên 56 tuổi, trong đó, một số lớn đã về hưu. Họ nhớ lại thời cộng sản ở Romania như một thời kỳ mà họ “cái gì cũng có”, cho dù, trong thực tế, ngay những mặt càng cần thiết nhất cũng phải mua bằng phiếu và rất khó khăn mới mua được.

Tờ nhật báo lưu ý một điểm thú vị: nhiều thanh niên hầu như không có những trải nghiệm đáng kể về thời cộng sản, cũng tỏ ra có thiện cảm với Ceauşescu. Đặc biệt, có tới 41% dân nông thôn - so với tỉ lệ 31% trên toàn quốc - cho rằng, nhà độc tài chủ yếu đã làm những điều tốt.

Một thăm dò khác trước đó 1 tuần của Viện Nghiên cứu Dư luận xã hội BCS cũng cho thấy, tại Romania, sự hoài nhớ CNCS còn rất mạnh mẽ, lý do chủ yếu là đời sống hiện tại của cư dân xứ này không có gì sáng sủa.

Có tới 42,2% số người được hỏi cho hay đời sống hiện tại của họ còn khó khăn hơn năm 1989, 27,1% thì nghĩ rằng không hề có gì thay đổi trong mức sống của hai thập niên qua.


Như thế, không có gì khó hiểu khi tại quê hương của nhà độc tài, chính quyền và cư dân đang định dựng một bức tượng bán thân Nicolae Ceauşescu, cao 3-4m (kể cả bệ), vì lý do Ceauşescu “đã là một phần của lịch sử Romania”, và nhiều người vẫn coi ông như một anh hùng.

“Ý tưởng” trên đã được Hội đồng thành phố Scornicesti thông qua và chỉ còn chờ sự chấp thuận của Bộ Văn hóa Romania. Các quan chức địa phương cho rằng Ceauşescu đã có nhiều công lao đối với thành phố (ông đã “nâng cấp” ngôi làng nơi ông chào đời thành một đôi thị) và muốn cắt băng khánh thành pho tượng nhân 20 năm ngày mất của ông (25-12), hoặc muộn lắm là vào dịp sinh nhật ông (26-1).