Vasily Grossman và tác phẩm “Cuộc đời và số phận” (2): CUỘC ĐỜI VÀ SỐ PHẬN (trích đoạn)

Bản Anh ngữ của “Cuộc đời và số phận”

Trong tác phẩm "Cuộc đời và số phận", Grossman đã khắc họa chân dung Stalin trong chiến tranh một cách hết sức xác thực, khác hẳn mọi tấm chân dung "chính thức" khác tính đến thời điểm đó. Đoạn trích sau đây cho chúng ta hiểu, tại sao toàn bộ thời kỳ "tan băng" chưa đủ để cuốn tiểu thuyết được ấn hành.

*

Những cú điện thoại của Stalin! Hàng năm, người ta lại lan truyền một hai hay lần ở Moscow cái tin "Stalin gọi điện cho nhà đạo diễn điện ảnh Dovzhenko", "Stalin gọi điện cho nhà văn Ehrenburg".

Ông không cần hạ lệnh để trao giải thưởng cho ai đó, để ai đó được phân nhà, hoặc xây dựng cho ai đó một viện nghiên cứu. Ông quá vĩ đại để khỏi phải buông khỏi cửa miệng những chuyện như thế. Các cộng sự của ông đã làm những điều đó, họ có thể đoán được ý ông từ ánh mắt, từ giọng nói ông. Chỉ một nụ cười hảo tâm của ông cũng đủ để số phận một con người biến chuyển mới: trong khoảng khắc đó, con người từ cõi nhá nhem, lạ lẫm chuyển sang dòng ánh sáng, được tôn trọng và có sức mạnh. Và rồi sau đó, những kẻ đầy thế lực cũng luồn cúi trước người được lựa chọn, được Stalin thưởng cho một nụ cười hoặc một cú điện thoại.

Người ta truyền miệng những chi tiết của các cuộc trò chuyện này và mọi từ ngữ do Stalin nhả ra đều được họ khâm phục. Càng thường nhật bao nhiêu, càng có tác động lớn bấy nhiêu. Cứ như thể Stalin không có khả năng nói những lời lẽ thông thường.

Người ta kể rằng Stalin gọi điện cho một nhà điêu khắc lừng danh và bông đùa nói với ông ta như sau:

- Chào anh, cái hũ rượu cũ rích!

Hoặc, Stalin gạn hỏi một người khác, rất nổi tiếng và rất chính trực, về người bạn bị bắt giữ của ông ta, và khi đương sự bối rối và miễn cưỡng trả lời, Stalin bảo:

- Anh không mấy bảo vệ các bạn hữu của anh!

Họ còn kể chuyện Stalin gọi điện đến BBT tờ báo thanh niên và người phó tổng biên tập cầm máy:

- Bubekin đây.

Stalin hỏi:

- Thế Bubekin là ai vậy?

Bubekin đáp:

- Đáng ra ông phải biết chứ - và anh ta dập máy.

Stalin lại quay số máy tòa soạn và nói như sau:

- Đồng chí Bubekin, tôi là Stalin và xin đồng chí cho biết đồng chí là ai?

Người ta bảo sau vụ đó, Bubekin ốm liệt giường hai tuần lễ trong viện: anh ta bị suy nhược thần kinh.

Mỗi một lời của Stalin có thể hủy diệt hàng ngàn, hàng vạn con người. Thống chế và dân ủy, ủy viên Trung ương và bí thư đảng ủy tỉnh: những con người ngày hôm trước còn điều khiển những đạo quân và những mặt trận, còn đứng đầu những tỉnh lỵ, những nước cộng hòa, những phân xưởng lớn, ngày hôm sau, thông qua một cơn mất tự chủ, giận dữ của Stalin, có thể biến thành con số không, thành rác rưởi ở trại tập trung, leng keng vung vẩy chiếc cặp lồng chờ đợi thứ thức ăn chó chết tại nhà ăn của trại giam.

Người ta kể rằng vào một đêm, Stalin và Berya đến thăm một đảng viên bôn-se-vích già người Georgia, vừa được thả tự do khỏi nhà tù Lubyanka, và hai người ngồi trò chuyện ở nhà ông cụ cho đến sáng. Những cư dân khác trong căn hộ không dám ra nhà vệ sinh vào ban đêm và không dám đi làm vào buổi sáng. Người ta kể rằng một bà hộ sinh - người già nhất trong căn hộ - mở cửa, bà bế một con chó trên tay và rất giận dữ vì những người khách ban đêm không bấm chuông theo phương cách đã định. Về sau, bà thuật lại câu chuyện: "Tôi ra mở cửa và nhìn thấy bức chân dung, và khi đó bức chân dung tiến lại gần tôi". Người ta kể rằng Stalin đi ra buồng ngoài và xem xét hồi lâu tờ giấy treo trên chiếc điện thoại, trên đó có những dấu gạch cho biết ai gọi điện bao nhiêu lần. Căn cứ vào đó, sau này có thể tính được số tiền phải trả.

Tất cả những câu chuyện này làm say mê và khiến mọi người phải bật cười, chính vì tính thường nhật của các lời lẽ và các tình huống, bởi chính đây là điều không thể tin nổi trong toàn bộ sự việc: Stalin, nhìn từ buồng ngoài của một căn hộ thuê chung!

Bởi lẽ, chỉ từ một lời duy nhất của con người ấy, bắt đầu những công trình xây dựng kỳ vĩ, hàng đoàn người phu chặt củi tiến vào rừng tai-ga, hàng chục vạn người đào kênh ngòi, người ta dựng nên những thành phố, những đường xá ở vùng cực, lân cận xứ sở của bóng tối và băng giá. Ánh sáng bản hiến pháp của Stalin. Đảng của Stalin... kế hoạch năm năm của Stalin... những công trình xây dựng Stalin... chiến lược của Stalin... không quân Stalin... Một nhà nước lớn hiện thân trong ông, thể hiện trong tính cách và mọi cử chỉ của ông.

Người ta từng gọi ông là cha và là bậc thiên tài...

Xem phần 1 của loạt bài viết ở đây.