VYSHIVANKI - Y PHỤC THÊU DÂN GIAN UKRAINE

Người Việt có áo dài, người Nhật có Kimono, người Scotland có váy Tartan, còn người Ukraine mặc y phục dân gian cổ truyền Vyshivanki (вишиванки). Trên các đường thêu, nét chỉ của Vyshivanki là cả một niềm tự hào của dân tộc này, thể hiện một bề dày lịch sử của người Ukraine với cuộc sống gắn bó với những cánh đồng lúa mỳ vàng óng trên đôi bờ sông Dnipro hiền hòa chảy, những thảm cỏ phủ vàng hoa bồ công anh bên núi đồi Carpaty.

Y phục thêu dân gian của Ukraina - Vyshivanki - là loại y phục cổ truyền gồm áo, váy, quần, khăn, mũ, theo truyền thống được may bằng tay từ vải lanh hoặc các loại vải tự dệt truyền thống khác. Trên các phần cổ, ngực, ống tay, riềm váy, ... được trang trí bằng các họa tiết thêu tay kết hợp nhiều mầu sắc khác nhau.

 

Vyshivanki có một lịch sử lâu đời, được xác nhận bởi nhiều phát hiện khảo cổ học trên lãnh thổ Ukraine, bằng bút tích còn lưu lại của những du khách đã đến thăm vùng đất này từ nhiều thế kỷ trước, cũng như bằng chứng từ các biên niên sử cổ đại.

Từ thuở xa xưa, trước Công nguyên (CN), người Scythia đã sống và thịnh vượng ở xứ sở này. Theo nhà sử học Hy Lạp cổ đại Herodotus, họ đã tạo vẻ đẹp cho quần áo của mình bằng các đồ thêu. Trong các khai quật ở tỉnh Cherkasy thuộc khu vực trung tâm Ukraine đã tìm thấy các đồ trang sức bằng bạc được làm từ thế kỷ 6 sau CN. Trên những di vật cổ này có khắc hình những người đàn ông trong y phục rất giống với y phục của người Ukraine về hình dáng và nét thêu thùa.

Muộn hơn, vào thế kỷ thứ 10, một du khách người Ả Rập đã viết những câu chuyện về người Kyivan Rus (một Đại Công quốc có thủ đô là thành Kyiv, Ukraine ngày nay, tồn tại từ thế kỷ 9-13, tiền thân của quốc gia Ukraine), trong đó ông đã miêu tả lại y phục thêu dân gian của họ.

 

Đồ vải có thêu không thể lưu trữ được hàng ngàn năm, vì vậy tại các bảo tàng chỉ giữ được các y phục thêu dân gian của người Ukraine trong những thế kỷ gần đây. Trên những di vật y phục cổ này được thêu những họa tiết trang trí giống như những hình ảnh không chỉ trên các hiện vật của thời kỳ đầu CN, mà còn giống như các hình ảnh trên các hiện vật của nền văn hóa Tripoli cổ xưa nhất tồn tại từ hàng ngàn năm trước.

Từ thời xa xưa, phụ nữ Ukraine đã sáng tạo ra nhiều loại hoa văn, các kỹ thuật thêu, phương pháp nhuộm chỉ với nhiều màu sắc khác nhau. Các kiến thức và kinh nghiệm này được truyền lại cho các thế hệ tiếp theo trong gia đình, tạo thành những dấu hiệu đặc biệt, đặc trưng của chi, làng, địa phương. Do đó, ở các vùng khác nhau của Ukraine có những nét đặc sắc riêng biệt trong hoa văn, cách phối màu và kỹ thuật thêu.

Sau nhiều thiên niên kỷ, các nền văn hóa khác nhau đã xuất hiện và biến mất trên đất Ukraine. Mỗi nền văn hoá đó có những biểu tượng riêng, mà người cổ đại miêu tả chúng trên các các đồ vật thuộc về tín ngưỡng và sinh hoạt hàng ngày.

 

Những biểu tượng này được thể hiện cả trong các tác phẩm thêu mà tổ tiên người Ukraine dùng để trang trí các sản phẩm làm từ vải, tất nhiên bao gồm cả quần áo. Thời gian trôi qua, và ý nghĩa thực sự của nhiều biểu tượng cổ xưa đã bị lãng quên, nhưng các đường nét, hình hài theo truyền thống vẫn tiếp tục được sử dụng để tạo ra các mẫu thêu.

Ngày nay, nhiều mẫu thêu trang trí cổ xưa đã được biết đến và vẫn còn được sử dụng. Các mẫu thêu cổ nhất này được quy ước gọi là các mẫu thêu hình học cổ. Ngoài các mẫu thêu hình học còn có các mẫu thêu xuất hiện gần đây hơn, được gọi là các mẫu thêu có các họa tiết dựa trên các mô hình thực vật (cây, lá, hoa, quả), và các mẫu thêu có mô hình thú vật (đầu con cừu, đôi sừng con dê, hình con ngựa,...).

Vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, áo nam thêu của người Ukraine đã vượt ra khỏi giới hạn trang phục truyền thống và bắt đầu được kết hợp với mod trang phục Âu châu. Nhà văn Ivan Franko thường được ghi nhận là người đầu tiên mặc com-lê với áo sơ-mi trắng có cổ áo và cà-vạt thêu các hoa văn dân gian truyền thống.

 

Đỉnh cao của thời trang y phục thêu dân gian truyền thống Vyshivanki rơi vào những năm 1920 và đầu những năm 1930. Tại nước Cộng hòa Xô-viết Ukraine, cả lãnh đạo và thường dân thường mặc đồ thêu dân gian như một bộ y phục trang trọng.

Làn sóng phổ biến thứ hai của Vyshivanki đến vào nửa thứ hai của thập niên 1950 và đầu những năm 1960. Nhiều người gắn điều này với việc Nikita Khrushchev trở thành lãnh tụ Liên Xô (1953-1964). Bởi Khrushchev là người yêu thích Vyshivanki và ông thường xuất hiện trước công chúng trong trang phục dân tộc này. Lãnh đạo các cấp cũng noi gương theo ông và Vyshivanki trở thành phổ biến của y phục văn phòng lúc đó.

Sự kiện Khrushchev bị bãi nhiệm cũng là bắt đầu của thời kỳ suy giảm mức độ phổ biến của y phục Vyshivanki, kéo dài cho đến ngày độc lập của Ukraine. Trong thời kỳ trì trệ của Liên Xô, Vyshivanki đã trở thành y phục biểu tượng của bất đồng chính kiến và chủ nghĩa dân tộc - yêu nước Ukraine hoặc chỉ còn là trang phục trên sân khấu mà thôi.

 

Vào cuối những năm 1980, thời trang Vyshivanki bắt đầu được hồi sinh ở Ukraine. Đặc biệt là sau Cách mạng Cam và Euromaidan, y phục thêu truyền thống này trở thành rất phổ biến và được người dân Ukraine yêu thích.

Ngày nay trên đường phố vào các ngày quốc lễ, lễ nhà thờ, trong các sự kiện lịch sử, văn hoá, thể thao, thậm chí vào những ngày bình thường ta có thể nhìn thấy những người Ukraine mặc y phục thêu dân tộc Ukraine. Tôi cảm thấy rất tự hào cho đất nước của họ khi thấy các cháu học sinh, trong đó có cả các cháu gốc Việt, đến trường trong bộ y phục này.

Kể từ năm 2006, tại Ukraine, ngày thứ Năm thứ ba của tháng Năm được chọn làm ngày tôn vinh y phục thêu dân tộc Vyshivanki.

Mốt y phục thêu Vyshivanki trong thời gian gần đây đã được phổ biến rộng rãi sang Châu Âu và các nước trên thế giới. Nhiều nhà tạo mốt và các hãng thời trang đã đến Ukraine để nghiên cứu và cho ra đời các bộ sáng tác mod dựa trên y phục thêu cổ truyền Vyshivanki.

 

Năm 2005m nhà thiết kế mốt người Pháp Jean-Paul Gauthier sau chuyến thăm Ukraine đã trình bày bộ sưu tập Ukraine dựa trên y phục thêu dân gian cổ truyền Vyshivanki của mình. Năm 2008, Giám đốc Nghệ thuật Dior John Galliano đã trình bày bộ sưu tập, cũng dựa trên các họa tiết Vyshivanki của Ukraine. Vào năm 2015, nhà tạo mốt Valentino đã trình bày một bộ sưu tập, trong đó các người mẫu đã bước lên bục trong áo sơ mi, váy và trang phục được trang trí bằng các họa tiết Vyshivanki.

Uy tín quốc tế của y phục thêu dân gian Ukraine cũng được chứng minh bằng các tác phẩm của nhà thiết kế người Ukraine Vita Kin. Nhiều ngôi sao nữ Hollywood đã diện váy dạ hội thêu của chính tác giả người Ukraine này. Năm 2015, tạp chí Mỹ “The Wall Street Journal” đã bình chọn những chiếc váy của cô là trang phục váy mùa hè phổ biến nhất trong năm.

Thay cho lời kết, xin kể lại rằng vào những ngày đầu của cuộc chiến tranh chống quân xâm lược Nga ở miền Đông Ukraine đầu năm 2014, khi Crimea đã mất và Donbass bị thất thủ, ở thủ đô Kyiv và các thành phố khác người dân đã mặc y phục Vyshivanki và xuống đường hô vang khẩu hiệu “Vinh quang thuộc về Ukraina” (Слава Україні!). Lúc đó, trong mỗi con người Ukraine như thức dậy lòng tự hào dân tộc và trách nhiệm bảo vệ đất nước.

Cho nên, Vyshivanki đối với đất nước này không chỉ đơn thuần là một loại trang phục nữa.