“KHÚC HÁT NÀNG SOLVEIG”, CUỘC “HÔN PHỐI” TINH DIỆU CỦA HAI THIÊN TÀI NA UY

Tác giả bản nhạc, nhạc sĩ Na Uy Edward Grieg, qua đời cách đây tròn 100 năm và được đánh giá là nhà soạn nhạc Na Uy có ảnh hưởng nhất của hậu bán thế kỷ 19, thời kỳ của sự phát triển huy hoàng vào bậc nhất của thể loại nhạc giao hưởng hoàng gia. Cả cuộc đời gắn liền với thành phố Bergen dù có thời gian bôn ba nhiều nơi để đắm chìm trong đời sống âm nhạc, ngay trong đời, trên cương vị một nhà soạn nhạc, một nhạc trưởng, Grieg đã trở thành bậc thày âm nhạc Na Uy và thế giới. Ông được coi là người đã hòa quyện tài tình những truyền thống của nhạc dân tộc Na Uy với trường phái lãng mạn châu Âu đương thời.

 

Âm nhạc của Grieg, theo các đánh giá, là hình ảnh của cuộc sống, là tâm hồn con người quê hương ông, đến từ sâu thẳm của đồng quê Na Uy, đến từ những làn điệu nhanh và vang vọng. Thưởng thức nhạc của Grieg trong thính phòng, có thể cảm thấy những tia nắng, những hơi thở của biển xanh, những ánh hào quang lấp lánh trên những mỏm băng, những dẫy núi đuổi nhau từ sâu miền Tây Na Uy, nơi Grieg sinh ra và yêu thương cất lên lời ca.

Những giai điệu lãng mạn bậc nhất ấy của Grieg đã được ông tập trung trong vở đại nhạc kịch “Peer Gynt” của thi hào Na Uy Henrik Ibsen mà ông viết nhạc đệm. Thật là một sự kết hợp vô cùng tinh diệu giữa thơ và nhạc: Grieg đã bỏ ra 2 năm trong đời (1874-1876) để gọt giũa từng âm điệu sao cho xứng đáng với tác phẩm kịch thơ xuất chúng nhất của Henrik Ibsen, được coi là kịch tác gia vĩ đại nhất của thế kỷ XIX, đồng thời, cũng là một trong vài tên tuổi nổi bật nhất của 2.500 năm lịch sử kịch nghệ thế giới.

Nội dung vở “Peer Gynt” như sau. Chàng trai Peer Gynt phản bội mọi người, kể cả mẹ và người yêu, nàng Solveig. Peer gặp Solveig ba lần, chàng phải lòng cô gái ngay trong lần đầu và phải thốt lên: “Quỷ ma trong ký ức, quỷ ma trong đàn bà, trừ một người”. Tuy nhiên, chàng vẫn rời bỏ thực tại và tình yêu để đi tìm thứ huyễn mộng.

Lần thứ hai, Peer đi hoang trở về, nghe nàng hát khúc chờ mong - mang tên “Khúc hát nàng Solveig” - nhưng rồi chàng vẫn lại bỏ đi, lần này không phải vì mộng phiêu lưu mà vì sợ trách nhiệm, sợ đối diện với chính bản thân mình. Lần thứ ba, sau khi hoàn toàn kiệt quệ, Peer trở về quỳ dưới chân người yêu xin tha thứ và được tha, được yêu, được nghe bài ca thứ nhì do nàng ca, cũng vẫn mang tên “Khúc hát nàng Solveig”.

 

Nếu như trong hai bài ca của nàng Solveig, nhạc điệu của Edward Grieg đã thành công vang dội thì phải nói rằng lời thơ của Hendrik Ibsen cũng đã trữ tình và đằm thắm ở mức tột đỉnh, khi khắc họa cảnh người phụ nữ bên một căn lều trong rừng, chăn dê và xe chỉ chờ đợi chàng trai bất trị, với tấm lòng khắc khoải và bao dung:
 

Quả là thơ trong nhạc, nhạc trong thơ! Ban đầu, thế giới biết đến “đứa con chung” của Grieg và Ibsen đa phần qua bản tiếng Pháp rất thịnh hành đầu thế kỷ XX, trong đó, “Khúc ca của nàng Solveig” (Chanson de Solveig) bao giờ cũng nằm ở tâm điểm. Tại Việt Nam, đầu thập niên 50 thế kỷ trước, nhạc sĩ Phạm Duy đã đặt lời Việt rất trau truốt và hoa mỹ cho khúc ca này, kết hợp thêm ý tưởng siêu hình của riêng ông, và lấy tựa đề là “Khúc ca ly biệt”.

Tác phẩm để đời của Grieg và Ibsen còn chói sáng với một lời Việt khác, mang tựa đề “Khúc hát đợi chờ”, có lẽ gần với nguyên bản hơn, mà nhiều thế hệ các ca sĩ xuất sắc của miền Bắc đã trình bày (trong số đó, phải kể đến giọng ca lớn Trung Kiên), nhưng có lẽ thành công và để lại ấn tượng nhất, vẫn là của “chim họa mi” Lê Dung. Nữ nghệ sĩ opera xuất sắc nhất của Việt Nam một thời, phải chăng, đã hình dung được sự ra đi bất ngờ của mình, nên để lại giọng ca khắc khoải để mãi mãi ghi dấu một tình yêu:
 

(*) Khánh Hà & Tâm Thanh dịch từ nguyên bản tiếng Na Uy.