CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH TRONG MẮT NGƯỜI HUNGARY

Báo chí Hungary viết về chuyến thăm chính thức của phái đoàn Việt Nam

Thời điểm 1957 rất quan trọng trong lịch sử hiện đại Hungary: 1 năm sau cuộc chính biến đau thương 1956, Đảng và Chính phủ Hungary thời ấy phải hết sức nỗ lực để hàn gắn những vết thương lòng, mở rộng dân chủ trong nội bộ đảng và trong xã hội, đồng thời, tiến hành công cuộc hòa giải dân tộc ở phạm vi rộng.

Trong bối cảnh ấy, chuyến thăm của Chủ tịch Hồ Chí Minh - lãnh tụ một đất nước vừa giành được hòa bình trong cuộc kháng chiến trường kỳ đầy gian nan, thử thách đã phải đối mặt với cảnh chia cắt, phân ly - đã để lại nhiều dư âm rất đẹp đẽ trong lòng giới lãnh đạo và người dân nước bạn, và đặt nền móng cho mối quan hệ hữu nghị đa dạng, luôn phát triển, đã trở thành truyền thống giữa hai đất nước Việt Nam - Hungary.

Là một trong số những người Hungary có dịp tiếp xúc với Hồ Chủ tịch trong sự kiện lịch sử cách đây hơn nửa thế kỷ, tác giả hồi tưởng sau đây – TS Thủy lợi Kovács Lajos - khi ấy là một kỹ sư, một cây bút nghiệp dư của tờ „báo tường” tại Nhà máy Liên hợp Bóng đèn (Egyesült Izzó Gyár), một „thành trì” nổi tiếng, niềm tự hào của công nghiệp điện tử Hungary một thuở.

Kỷ niệm sâu đậm trong dịp gặp gỡ với Bác Hồ đã khiến ông rất có thiện cảm và yêu mến đất nước, con người Việt Nam, mặc dù sau đó ít lâu, ông đã chuyển sang làm việc và định cư tại CHLB Đức.

Trích đoạn sau đây được rút trong hồi ký của ông (Chương 4: „Phóng viên truyền hình vụng về”). Các ghi chú là của người dịch.

*

* Nô nức đón phái đoàn Việt Nam

Sau đó ít lâu, tôi có dịp được gặp gỡ Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ huyền thoại của cuộc chiến tranh giành độc lập của Việt Nam – ông là nhà ngoại giao nước ngoài đầu tiên sang thăm Hungary sau cuộc cách mạng. Chương trình để vị chủ tịch tới thăm một nhà máy lại liên quan đến Liên hợp Bóng đèn, chí ít là mọi người đã gợi ý cho ông như vậy, vì đây là một cơ sở có trật tự, sạch sẽ và Việt Nam thì có quan tâm tới các thiết bị điện tử. (...)

Tôi được nhận chương trình lễ tân gồm các nội dung: đoàn đại biểu Việt Nam muốn dừng chân tại đâu vài phút, phân xưởng nào sẽ là địa điểm chính của chuyến thăm, nơi Hồ Chí Minh sẽ bắt tay công nhân. Tiếc là bản „kế hoạch đi đường” này chỉ được trao vào tay tôi hai ngày trước chuyến thăm, do đó tôi không còn nhiều thời gian để chuẩn bị cho tỉ mỉ và cụ thể. Dầu sao đi nữa, tôi cũng tự làm cho mình một dàn ý để có thể quay cảnh Bác Hồ vẫy tay chào tại địa điểm này và cũng đến kịp chỗ khác, khi Bác đến nơi trong tiếng hô muôn năm của quần chúng. (...)

„Ngày trọng đại” đã đến. Ba phòng biên tập trở thành một thứ Bộ tổng chỉ huy, khi các ký giả tập trung. Có chừng 30 người. Các đồng nghiệp Việt Nam rất cám ơn chúng tôi vì trước khi các vị khách đến, họ đã có dịp cùng chúng tôi và các nhân viên Đài Truyền hình Hungary (MTV) đảo một vòng qua tất cả các địa điểm được dự kiến để tìm xem có thể chỉnh máy quy từ góc độ nào cho thích hợp nhất.

Vấn đề duy nhất là vốn tiếng Pháp của tôi còn thiếu sót, nhất là về các thuật ngữ điện ảnh thì tôi mù tịt. Nhưng rốt cục, nhờ vốn tiếng Nga của các đồng nghiệp MTV và với sự hỗ trợ của các phác thảo kế hoạch „hoàn hảo” do tôi chuẩn bị, tôi cũng đã khiến các bạn Việt Nam hiểu được điều tôi muốn nói.

Thời tiết cuối hè rất đẹp. Hai ngày cật lực với công việc tổ chức, tôi đã trang trí được tất cả các điểm mà đoàn sẽ tới thăm tại nhà máy. Ban lãnh đạo đã tập trung tất cả công nhân tại các địa điểm ấy... (...)

Khi ấy ngành truyền hình Hungary mới còn phôi thai, vì hàng ngày mới chỉ có một chương trình thời sự, vào bảy giờ tối, mà cũng chỉ là phát thử nghiệm. Tuy nhiên, ngay từ dạo đó, những sự kiện ngoại giao như chuyến thăm của phái đoàn Việt Nam cũng đã được quay thành „chương trình đặc biệt”. Chuyến thăm tại Nhà máy Liên hợp Bóng đèn của đoàn Việt Nam được coi là đặc biệt quan trọng và phóng sự truyền hình được coi là có „giá trị chính trị” lớn... (...)

Phóng viên của Đài Truyền hình Hungary là Katkits Ili, một nhà báo trẻ và lạc quan, còn người quay phim là Kocsis Sanyi, khi ấy vừa tốt nghiệp. Bằng một cách nào đó, ngay từ giây phút đầu, cả ba chúng tôi đều có cảm giác cùng thuộc một ê-kíp. Hai đồng nghiệp hài lòng với công việc chuẩn bị của tôi, có thể thấy rằng trước nay họ chưa được làm quen với điều đó.

Tất cả các đường dây điện thoại của chúng tôi (có 6 đường) gần như ganh đua nhau trong quá trình chuyển các bài tường thuật liên tiếp. Khi ấy, Ban biên tập giống một „phiên chợ Ba Tư” thì đúng hơn, ai nấy đều nói cười, nhộn nhịp. Tiếc là trong thời gian đón đoàn, tôi không có thêm được một cánh tay, để có thể cùng một lúc làm nhiều việc. (...)

* Vị chủ tịch và ấn tượng về nhà mẫu giáo Hungary

Hoàn cảnh lúc đó đã khiến tôi hoàn toàn như trong trạng thái lên đồng, nhưng đỉnh cao ngày hôm ấy đối với tôi, là cuộc gặp gỡ trực tiếp với Chủ tịch Hồ Chí Minh, khi thay mặt tờ „Báo Bóng đèn”, tôi được đặt mấy câu hỏi cho ông.

Tôi chỉ hổ thẹn vì kiến thức Pháp ngữ có được từ những năm trung học thật chẳng ra làm sao so với thứ tiếng Pháp tuyệt hảo kiểu Sorbone của Ông Cụ. Sau khi ậm ọe ra được mấy câu đầu, tôi cảm thấy như bị ai chặn họng. May cho tôi, Bác Hồ là người giản dị và cởi mở, ông trả lời tôi như thể chúng tôi đã là những bạn cũ, cho dù... ông là người đứng đầu nước Việt Nam kia mà!

Tôi hỏi: „Thưa đồng chí Hồ Chí Minh! Đồng chí có thích nhà máy của chúng tôi không? Điều gì khiến đồng chí có ấn tượng nhất trong chuyến thăm quan nhà máy?”

Mỉm cười, Chủ tịch Hồ Chí Minh đáp: „Anh bạn trẻ thân mến của tôi, tất cả những gì tôi đã thấy tại Nhà máy Liên hợp Bóng đèn đều rất thú vị, tôi cảm thấy dễ chịu tại đất nước của các bạn và tất nhiên, tại nhà máy của các bạn, nơi tôi được nhận tình thương mến của mọi người, vì cư dân đất nước này hạnh phúc. Và tôi tin rằng đây là sự thực, vì nhân dân Hungary đã trải qua những kinh hoàng của chiến tranh, chứ không như chúng tôi, Việt Nam.

Được tham quan các phân xưởng và trò chuyện với những công nhân không đói khát và không phải sợ hãi trước những trận bom, tất cả đều thuộc về một ấn tượng tuyệt vời sẽ theo tôi về quê hương Việt Nam sau chuyến thăm này. Tuy nhiên, tôi thích nhất nhà mẫu giáo của cơ sở Tungstram (1). Tất cả các cháu nhỏ ở đấy đều cởi mở và hạnh phúc, và điều quan trọng hơn thế nữa, các cháu đều khỏe mạnh, cũng như chúng ta mong muốn rằng con cháu chúng ta và tất cả các cháu trên thế giới này đều phải được như vậy.

Có điều, tôi cảm thấy rằng, điều quan trọng nhất mà tôi được thấy và được cảm nhận trong chuyến đi ngắn ngày này, là tình thương yêu và đỡ đần các cháu nhỏ mà các bạn đã thể hiện, vì các cháu sẽ trở thành những công nhân, nhà khoa học và chính khách của ngày mai, nói cách khác, các cháu sẽ là nước Hungary của tương lai”.

Tôi đã tận dụng hết những khả năng ngắn ngủi của cuộc phỏng vấn. Các nhà tổ chức lễ tân đưa Ông Cụ đi tiếp vì đã đến giờ ăn trưa (2) và chương trình thăm Budapest vào buổi chiều của Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn tiếp diễn. Thành thử, không thể chậm một phút!

Những lời nói trên đây, và phong cách của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khắc sâu trong tâm khảm tôi, không bao giờ quên - hình ảnh con người vĩ đại này sống trong tôi như một biểu tượng vĩnh cửu của tình yêu nước.

* Câu chuyện cổ trong buổi sinh hoạt đảng

Các nhân viên Đài Truyền hình Hungary còn ở lại sau cùng. Một lần nữa, họ cám ơn sự giúp đỡ của chúng tôi đã khiến họ thông thạo mọi ngõ ngách trong cái mê cung của các tòa nhà xưởng. Khi chia tay, họ nói thêm rằng họ vẫn chưa xong nhiệm vụ trong ngày, vì buổi chiều sẽ có buổi sinh hoạt đảng đặc biệt tại cung thể thao (3), ở đó, chủ tịch Hồ Chí Minh sẽ phát biểu và họ cũng sẽ phải quay chương trình ấy cho chương trình thời sự đặc biệt của MTV vào Chủ nhật.

Thay cho lời từ biệt, Katkits Uli quay ra bảo tôi: „Anh có điều kiện đi cùng chúng tôi không? Nếu được thì trong hoạt động chiều nay tại cung thể thao, anh sẽ là khách của chúng tôi trên tư cách đại diện của tờ „Báo Bóng đèn”.

Không cần phải nói, tôi chẳng chần chừ gì và rất biết ơn vì lời mời ấy!

Ngồi trên ghế dành cho khách của chiếc xe Chaika mui trần khổng lồ, cùng các nhân viên truyền hình, chúng tôi phóng qua đại lộ chính Andrássy, rồi tôi cảm thấy hạnh phúc vô biên vì đây là lần đầu tiên, chỉ do bạo dạn mà tôi được những người hoàn toàn xa lạ „chiếu cố” đến.

Chiều hôm ấy, những kiến thức trước đây của tôi về Phương Đông đã được mở rộng với một trải nghiệm đặc biệt. Chủ tịch Hồ Chí Minh, con người đứng tuổi ấy, sau những lời chào hỏi và ngợi ca thường lệ, đứng lên phát biểu. (...)

Chủ tịch Hồ Chí Minh thuật lại một chuyện cổ Đông Nam Á. Đến nay, tôi vẫn nhớ rõ câu chuyện, đơn giản mà rất đáng phải học hỏi. Nhà giáo dục xuất chúng ấy không hề nhắc đến từ „cộng sản” lần nào, nhưng câu chuyện có ý nghĩa hơn nhiều so với những bài „diễn văn cộng sản” rỗng tuếch.

Câu chuyện như sau: „Một bận, một người đàn ông xuất xứ từ một dòng họ danh giá muốn đi thuyền qua con sông lớn. Khi đã đến giữa dòng, anh ta lỡ tay để rơi thanh gươm xuống sông. Anh ta vội vàng đánh dấu ở mạn thuyền, nơi mà từ đó thanh gươm đã bị rơi. Sau khi đã xong xuôi, anh ta mới thả neo và nói: „Gươm ta rơi ở chỗ này đây!” Thế rồi, nhân vật của chúng lặn xuống tìm thanh gươm bị mất ở chỗ mà anh ta đã đánh dấu lên mạn thuyền. Anh ta cứ tìm, tìm mãi, nhưng không thấy, vô hiệu. Có gì lạ đâu, vì trong khi anh ta khắc dấu trên mạn thuyền thì sông vẫn chảy và vẫn cuốn con thuyền theo nó. Ngày nay, nếu ai đó tìm thanh gươm bị mất theo cách ấy, chúng ta có thể cho rằng anh ta bị điên. Quả vậy, nhưng cũng là như thế, khi các lãnh đạo muốn trị nước bằng những luật lệ và phương pháp đã quá lỗi thời. Thời gian trôi đi cũng như những cơn sóng trên sông, nhưng „thanh gươm” - những luật lệ - thì còn nguyên tại chỗ. Đúng thế, một ban lãnh đạo như vậy sẽ gặp phải lắm vấn đề và họ có làm gì đi nữa cũng vô hiệu, họ không thể tìm lại được „thanh gươm bị đánh mất”. (4)

Chấm dứt bài phát biểu, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhẹ nhàng gật đầu, ông bước khỏi bục diễn giả và mỉm cười ngồi lại về chỗ của mình.

Cử tọa Hungary không hiểu ngay câu chuyện này, họ chưa quen với cách diễn đạt mang tính tượng trưng (...) – vì vậy, chỉ sau một vài giây im lặng, những tràng pháo tay mới vang lên.

Bỏ qua mọi thứ lễ nghĩa nhưng vẫn khiến người khác phải kính trọng, con người ít lời, thông tuệ ấy có một tính cách rất lôi cuốn. Tôi đã hiểu mối quan hệ giữa câu chuyện mang tính tượng trưng của ông và hoàn cảnh hiện tại. Và ngày hôm đó đã đi vào tâm trí của tôi như một trong những kỷ niệm thật đẹp của đời tôi.

Thông điệp bài phát biểu của ông đã ngấm trong tôi. Dân tộc Việt Nam phải có quyền được hưởng tự do và độc lập vì thời của những luật lệ đã lỗi thời – thời thuộc địa – đã đi vào quá khứ như thanh gươm bị thất lạc trong dòng nước, cho dù người ta có muốn dùng một quân đội như thế nào đi nữa để cưỡng bức họ.

Ghi chú:

(1) Trong chuyến thăm, phái đoàn Việt Nam không chỉ có dịp quan sát những dây chuyền công nghệ hiện đại, chế tạo các loại bóng đèn điện dân dụng, mà còn quan tâm đến đời sống công nhân qua việc tới thăm Nhà mẫu giáo nằm ngay cạnh khuôn viên rộng lớn của nhà máy.

(2) Trưa ngày 2-8, Chủ tịch nước Hungary Dobi István đã chủ trì đại tiệc chiêu đãi các vị khách quý Việt Nam tại phòng Vadászterem (Phòng những người đi săn), một phòng đẹp, ấn tượng bậc nhất của tòa nhà Quốc hội Hung nổi tiếng, lớn nhất châu Âu.

(3) Đây là một cuộc mít-tinh lớn, tổ chức tại Cung Thể thao Thủ đô (Budapest), với sự hiện diện của Chủ tịch nước Hungary Dobi István và phái đoàn Việt Nam.

(4) Ở đây, chủ tịch Hồ Chí Minh muốn nhắc đến một câu chuyện cổ trong sách „Lã Thị Xuân Thu” của Lã Bất Vi đời Tần, được thuật lại trong „Cổ học Tinh hoa” của hai tác giả Ôn Như Nguyễn Văn Ngọc và Từ An Trần Lê Nhân với tựa đề „Đánh dấu thuyền tìm gươm”.

(*) Bài viết đã được trích đăng trên chuyên san "Tuần Việt Nam" của mạng tin "VietNamNet".