Cuộc vận động dịch thơ Hungary (2): THƠ JÓZSEF ATTILA

Tượng József Attila (của nhà điêu khắc Varga Éva, Giải Munkácsy) tại Miskolc - Lillafüred nhân kỷ niệm lần thứ 100 ngày sinh của thi hào. Tại đây, József Attila đã sáng tác thi phẩm nổi tiếng "Tụng ca" (Óda)

Năm 1927, nhà thơ 22 tuổi làm quen với Vágó Márta, một thiếu nữ gia đình khá giả. hai người đã dự dịnh thành hôn, song rốt cục Márta khước từ vì ngại ngùng trước gia cảnh nghèo khổ của thi sĩ. Dầu sao đi nữa, mối tình đầu này cũng đã khiến József Attila để lại một số bài thơ tình, như thi phẩm "Ru" sau đây:

RINGATÓ

Holott náddal ringat,
holott csobogással,
kékellő derűvel,
tavi csókolással.

Lehet, hogy szerelme
földerül majd mással,
de az is ringassa
ilyen ringatással.
(1928)

"Ru" bề ngoài tưởng chừng đơn giản, nhưng kỳ thực rất cô đọng và hàm chứa những nét bí ẩn. Ngay trong câu thơ đầu, József Attila đã dùng một từ mà ngữ nghĩa của nó, đến nay vẫn là đề tài tranh luận của các nhà phê bình: holott, dùng theo nghĩa ngày này là "cho dù", "mặc dù", nhưng rất có thể thi sĩ đã sử dụng một nghĩa cổ xưa của nó, nghĩa là "ở nơi". Cũng không rõ là trong hai khổ thơ, là lời ai nói với ai. Nhà phê bình Török Gábor cho rằng trong khổ thơ đầu là lời hát của người được ru (một cô gái), và khổ thứ hai là khúc ca của ao hồ đang đưa cô gái vào giấc nồng:

(Lời cô gái)
Tôi được ru
bằng khóm lau
bằng dòng nước róc rách
bằng bầu trời tươi sáng trong xanh
bằng nụ hôn của hồ ao

(Lời hồ ao)
Có thể tình yêu nàng
sau sẽ dành cho kẻ khác
những người ấy cũng hãy ru nàng
như tôi đang ru nàng

Nhưng theo một cách lý giải khác thì đoạn thơ đầu là của một chàng trai, và đoạn sau là lời một cô gái:

(Chàng trai)
Nàng ru tôi
bằng khóm lau
bằng dòng nước róc rách
bằng bầu trời tươi sáng trong xanh
bằng nụ hôn của hồ ao

(Cô gái)
Có thể tình yêu của anh
sau sẽ dành cho kẻ khác
những người ấy cũng hãy ru anh
như em đã từng ru anh

Có thể thấy József Attila đã "chơi đùa" một cách có ý thức với chữ nghĩa, để tạo ra một "khoảng không" cho người đọc tự hình dung. Xin được đưa thêm một bản dịch nghĩa "trung dung" như sau (như lời của chàng trai được cô gái ru):

Bản dịch ý:

Nàng ru tôi
bằng khóm lau
bằng dòng nước róc rách
bằng bầu trời tươi sáng trong xanh
bằng nụ hôn của hồ ao

Có thể tình yêu nàng
sau sẽ dành cho kẻ khác
những người ấy cũng hãy ru nàng
như nàng đã từng ru tôi

Tám năm sau, József Attila đã trải qua nhiều mối tình đau khổ. Nhà thơ bị căn bệnh tâm thần hành hạ, cùng vô số ưu phiền và xung đột của đời sống thường nhật; cho dù đã gắng sức và tập trung thời gian làm chủ bút tờ "Lời đẹp" (Szép szó), nhưng chỉ trong thời gian ngắn, ông đã lâm trọng bệnh. Trong thời gian điều trị bệnh tật, ông đã phải lòng Gyömrői Edit, một nhà phân tâm học. Thi phẩm sau được nhà thơ sáng tác vào mùa hè - thu năm 1936, là một nỗi nhớ thương khắc khoải, sự hoài niệm về một kỷ niệm, một tình yêu thời trai trẻ:

AZ A SZÉP, RÉGI ASSZONY

Azt a szép, régi asszonyt szeretném látni ismét,
akiben elzárkózott a tünde, lágy kedvesség,
aki a mezők mellett, ha sétálgattunk hárman,
vidáman s komolyan lépett a könnyü sárban,
aki ha rám tekintett, nem tudtam nem remegni,
azt a szép, régi asszonyt szeretném nem szeretni.

Csak látni szeretném őt, nincs vele semmi tervem,
napozva, álmodozva amint ott ül a kertben
s mint ő maga, becsukva egy könyv van a kezében
s körül nagy, tömött lombok zúgnak az őszi szélben.

Elnézném, amint egyszer csak tétovázva, lassan,
mint aki gondol egyet a susogó lugasban,
föláll és szertepillant és hirtelen megindul
és nekivág az útnak, mely a kert bokrain túl
ott lappang, elvezetni a távolokon által,
két oldalán a búcsút integető fákkal.

Csak úgy szeretném látni, mint holt anyját a gyermek,
azt a szép, régi asszonyt, amint a fényben elmegy.
(1936. július - október)

Dịch nghĩa:

NGƯỜI KIỀU NỮ XA XƯA ẤY

Tôi muốn thấy lại người kiều nữ xa xưa,
ẩn chứa bao nỗi dịu hiền tiên nữ,
mỗi khi chúng tôi dạo chơi ngoài đồng nội,
tươi vui và nghiêm nghị, nàng lội dưới lớp bùn mỏng,
nàng nhìn tôi, khiến tôi đâu thể không run rẩy,
ước sao chẳng yêu nàng, người kiều nữ xa xưa.

Tôi chỉ muốn thấy nàng, vậy thôi, chẳng gì khác,
phơi trong nắng, mộng mơ ngoài vườn,
hay trong tay, một cuốn sách khép kín,
và quanh nàng, dày đặc những nhành cây mới nhú
dào dạt trong gió thu.

Tôi muốn thấy nàng, một bận ngập ngừng, chậm rãi,
như thể đang suy tư trong bóng râm xào xạc,
rồi nhỏm dậy, nhìn quanh rồi đột ngột cất bước,
theo con đường qua bụi rậm trong vườn.
Nàng ẩn tại đó, giữa hàng cây xa xa,
chìa lá vẫy nàng, ở hai bên đường.

Tôi chỉ muốn thấy nàng, người kiều nữ xa xưa,
rảo bước trong ánh nắng tràn,
như đứa con muốn thấy bà mẹ đã qua đời.